Продолжение моего рассказа о спонтанной поездке на Балканы. Первую часть можно прочитать тут.

Хорватия.

Сразу скажу, что мой первоначальный хорватский план, включавший отдых на пляже в Шибенике (именно туда рекомендовали ехать мои словенские друзья) и посещение Дубровника, где снимали сцены из "Игры Престолов", не состоялся.

Мой водитель, которого я нашел через prevoz.org (словенский вариант сервиса blablacar), ехал в Сплит, и я решил, не теряя времени, отправиться в этот известный курортный город.

Хорватия входит в ЕС, однако не входит в Шенгенскую зону. Поэтому всех въезжающих в страну ожидает пограничный контроль.

В Сплите начались мои валютные калькуляции, так как в каждой стране бывшей Югославии сегодня разная валюта. И если в Словении используют евро, то в Хорватии это хорватская куна:

1 куна = 53,6 тенге* (на момент моей поездки курс был примерно в 2 раза ниже, сами знаете почему)

Большинство отелей в Сплите было заполнено до отказа. Однако несмотря на то, что я ничего предварительно не бронировал, мне удалось через booking.com найти место в одном милом хостеле.

Вечером толпы туристов сидят на террасах ресторанов и баров, поэтому тесные улочки более-менее пусты. Кстати, мне показалось, что русскоязычных туристов тут гораздо меньше, много туристов из англоговорящих стран и скандинавов. За ужином, в кафе пожилая пара американских туристов поведала мне, что старый центр Сплита тоже снимали в "Игре Престолов", поэтому я прогулялся перед сном, осматривая ночной город.

Я не очень люблю толпы людей, а Сплит летом безумно людный из-за наплыва туристов. После обеда, следующего дня, так и не искупавшись в Адриатическом море, я купил ближайший билет на автобус до боснийского города Мостара.

Кстати следует заметить, что моя поездка в Боснию могла не состояться, так как для граждан РК в эту страну нужна виза, причем ближайшее консульство выдающее боснийские визы казахстанцам находится в Москве или Стамбуле. Однако имея польскую национальную визу, я все-таки решился написать в посольство БиГ и объяснить свою ситуацию, чтобы получить разъяснения. Посольство ответило оперативно, и как оказалось с моей действующей визой я имел право на однократный въезд продолжительностью не более 15 дней. Поэтому всегда консультируйтесь перед поездкой с уполномоченными лицами.

Путешествуя по Балканам я испытывал восторг и боль. Даже внешне благополучная курортная Хорватия помимо безумно красивых природных ландшафтов хранит следы преступлений против человечества, которые совершались среди этой красоты какие-то двадцать лет назад.

Как бы то ни было, отведав борек с сыром, я с легким сердцем покинул Сплит.

Босния и Герцеговина

По дороге из Сплита в Мостар я познакомился с хорваткой Бланкой. Оказывается соседнее с Мостаром село Меджугорье является центром паломничества миллион христиан разных конфессий, в связи с явлением Богородицы в этом месте. Именно туда направлялась Бланка, уже в третий раз. Какое-то время я даже обдумывал предложение Бланки присоединиться к их компании. Однако я и так уже сильно опаздывал на день рождения своей подруги, поэтому пересилил своё любопытство заглянуть в Меджугорье и спокойно продолжил свой путь в Мостар.

Вид на Старый Мост

Это фото я сделал с террасы кафе, которое так и называется: "Лучший вид на Старый Мост". Туристам разрешают сделать фото, если те закажут что-нибудь. Я заказал чай по-боснийски за 2 марки, который оказался чаем по-турецки.

Тут я вспомнил фразу, которую в шутку повторяли ребята из Любляны и которая очень популярна на Балканах.

"Svi smo mi nekad bili Turci" - "Все мы когда-то были турки"

Само название города означает «Старый Мост». Знаменитый мост через реку Неретву был построен турками-османами в 1566 году и входит в список всемирного наследия ЮНЕСКО. Разрушенный в ходе Боснийской войны 1992–1995 и восстановленный в 2004 году, мост символизирует возврат страны к мирной жизни.

В тот день я стал свидетелем прыжков со Старого моста – многовековой традиции мостарской безбашенной молодёжи, которая в наше время превратилась в спорт.

28 метров от свода до уровня воды плюс ещё около трёх до парапета – высота немалая. Добавьте к этому перепад температуры: + 40 обычное дело летом в Мостаре, а вода в Неретве прогревается до +13.

Чтобы отважиться на такой прыжок, нужно иметь железное здоровье и не менее железные нервы. Это целое шоу. К тому же это зачастую единственный заработок для парней - ведь туристы платят за это шоу.

Многие дома в Мостаре выглядит примерно так - следы хорватской (католической) и сербской (православной) агрессии в ходе войны в Боснии. Мусульманское большинство было изгнано или уничтожено и с 70% снизилось до 5%.

Чем дальше на юг, тем дешевле цены и невыносимей жара. Однако обед в Мостаре был определенно лучшим за все месяцы в Европе - турецко-боснийская кухня: плов, мясо, домашний хлеб - все как я люблю.

Кстати, валюта Боснии - боснийская конвертируемая марка:

1 марка= 210 тенге

Я чувствовал невероятную гармонию среди этих красивых и печальных мест. Согласно одной из легенд название Балканы произошло от турецких (в казахском то же самое) слов "бал" - мёд и "кан" - кровь. Но это всего лишь легенда.

Отобедав и искупавшись в ледяных водах Неретвы вместе с местными жителями, я сел на поезд до Сараево. Поезд был очень старым и состоял из разных вагонов. Мой был годов 60-х и был пожертвован Боснии Швецией - обит деревом и с очень удобными сидениям, хоть и старыми.

100 лет назад с этого места в центре Сараево началась история мировых войн и, пожалуй, самых страшных событий в истории человечества, первыми жертвами которых стали супруги Франц и София.

Сараево и Босния в целом, все еще находятся в состоянии войны. Это и бесконечная грусть на лицах местных жителей и печальные следы войны.

Каждое здание в столице словно памятник жертвам четырехлетней осады города. В центре также находится музей "Резни в Сребренице" - одного из самых известных и кровавых событий гражданской войны в Югославии 1991—1995 годов.

Я провел в Сараево два дня. Все это время стояла невыносимая жара. Из-за которой в первый же день на меня напала легкая хандра и апатия. В какой-то момент я даже подумал:

"Какого лешего я здесь делаю. Я должен быть с друзьями в Кракове. Готовиться к дню рождения подруги"

Однако к вечеру эти мысли прошли. Прогулка по городу все-таки умиротворяет, особенно по незнакомому. К тому же в хостеле я познакомился с ребятами из Австралии, которые посоветовали как лучше поехать в столицу Сербии.

Сербия.

По рекомендации ребят я договорился с владельцем хостела о недорогом такси до Белграда. Моими попутчиками оказались молодой турок и пожилой португалец - оба ехали на музыкальный фестиваль в Нови-Сад, где должны были выступать Motorhead. Летом на Балканах проходит много музыкальных фестивалей, еще больше их в соседней Венгрии. Водитель оказался отличным парнем - угостил нас обедом после прохождения боснийско-сербской границы, а позже еще и купил всем мороженного.

Валюта Сербии - сербский динар.

1 динар = 3,33 тенге

Белград оправдывает свое название - большой и белый сербский град. Вообще в Сербии, конечно, веселее в отличии от еще неоправившейся по моему мнению от войны Боснии - люди улыбчивее, а музыка жизнерадостней.

По-моему это единственная страна, где так культивируется память о Первой Мировой - тут есть памятник юному террористу Гаврило Принципу и русскому императору Николаю II, который один-в-один бородатый Медведев.

И, наверняка, Белград - единственный город в Европе, где ощущается лояльность к России. Частенько встречается уличная реклама Газпрома, а также надписи в духе "Сербия и Россия - брат за брата".

Одно из разрушенных зданий в центре Белграда - бывшее здание Министерства Обороны, пострадавшее в ходе бомбардировок НАТО в 1999 году.

Наблюдая за этими и другими следами страшных событий, которые происходили на Балканах, я немного не понимал, почему в 2012 году Нобелевскую премию мира получила Евросоюз:

«За шесть десятилетий защиты прав человека в Европе и долгосрочную роль в объединении континента».

Гуляя по Белграду, мне не раз вспоминалась песня "Югославия" в исполнении бывшей солистки группы "Тату", посвященная бомбардировке Белграда.

Кстати, если будете в Сербии или просто познакомитесь с кем-то из этой страны, можете поприветствовать его фразой: Džez, bre!/Джэз брэ! (в боснийском варианте "Džez ba!"). Дословно она значит что-то вроде "где ты пропадал [друг]!"

Этой и многим другим фразам меня научили друзья в Словении. Работает 100%.

Я поприветствовал так официанта в одном белградском кафе, чем очень его обрадовал, и получил бесплатный десерт. Когда он узнал, что я из Казахстана, то обрадовался еще больше:

"Саша Белый! Бригада! Добра!"

Оказывается этот сериал очень любят в Сербии.

Еще один казус произошел, когда я пытался купить югославский флаг. Их в обилии продавали в Боснии, но в Сербии все продавцы сувениров испуганно/недовольно таращились на меня, когда я спрашивал о нем:

"No Yugoslavia! Only Serbia!"

Один уличный художник подсказал мне адрес магазинчика, где могут продать мне такой флаг, но я так и не смог его разыскать.

Железнодорожный вокзал Белграда, самый неприятный вокзал на котором мне пришлось побывать. Внутри перманентный и тошнотворный запах мочи, а бездомные лежат прямо на полу в главном холле.

Добрая кассирша намеком дала понять, что мне лучше заплатить на несколько сотен динаров больше и купить билет в вагон-купе, что я и сделал. И ни капли не пожалел.

Дело в том, что в конце июня прошлого года окрестности вокзала Белграда уже были полны беженцами с Ближнего Востока. Все они пытались попасть на поезда, ехавшие в соседнюю Венгрии и таким образом попасть в ЕС.

Ожидая отправки поезда я смотрел теннисный матч Джокович-Андерсен, который транслировали в привокзальном кафе в прямом эфире с кортов Уимблдона.

Смотреть в окружении горячих балканцев как проигрывает серб - зрелище не для слабонервных скажу я вам.

Поезд оказался очень старым, словно на нем перевозили еще солдат в Первую мировую. Все дребезжало, а все окна из-за духоты были открыты настежь. Вагон оказался почти пустым, а немногие занятые места были куплены иностранными туристами, преимущественно американцами и австралийцами. Со мной в купе оказались молодые ребята - Майки из Англии (вылитый Рон Уизли) и серб Дейан, из-за очков очень похожий на Гарри Поттера. Всю дорогу меня не покидало ощущение, что я еду на Хогвартс-экспрессе.

Чуть позже в вагон вошли два вооруженных полицейских. Оказывается они должны были всю дорогу охранять наш вагон от беженцев и других пассажиров, которые могли попытаться занять пустые места в вагоне-купе.

Так началось мое путешествие в Будапешт.

[продолжение следует]

Дорогие друзья! На нашем канале https://www.youtube.com/channel/UCiCuR6srfDXU9MwnOrU_D_w/playlists вы можете просмотреть инструкцию об использовании Koolve.Inventory.

Скачать приложение вы можете, пройдя по ссылке:

Google Play https://play.google.com/store/apps/details?id=com.ariyahouse.inventory

App Store https://itunes.apple.com/us/app/uceta-prodaz-i-sklada-koolve.inventory/id1048576061?mt=8

А также вы можете использовать web версию на http://inventory.koolve.com

Напоминаем, что использование программы Koolve.Inventory первые 14 дней бесплатно.

Больше информации о вы можете получить на нашем сайте http://lp.koolve.com

Домашний паштет из куриной печени от Джейми Оливера.

Наверняка многие завтракают бутербродами. И покупают для этой цели паштеты, колбасы и пр., состав которых даже не хочется читать. Предлагаю вам быстрый и недорогой ретро-рецепт паштета. По крайней мере, вы будете знать, что едите настоящий и полезный продукт.

Всего-навсего нам нужно:
400-500 г куриной печени
2 луковицы
5-6 зубчиков чеснока
оливковое (или подсолнечное) масло
100 г сливочного масла
соль
перец черный
блендер

Начнем:
Режем лук и чеснок, можно крупно и как попало, поджариваем на растительном масле. После приобретения луком золотистого цвета, закидываем печень. Солим, перчим, обжариваем на небольшом огне мин 6-8. Проверяем готовность.

В горячем виде перекладываем в блендер, добавляем сливочное масло и вжжжжжжжжж секунд на 20. Собираем со стенок, перемешиваем и снова вжжжжжжжжж секунд на 10.

Готово!

В теплом виде он еще слишком разваливающийся и нежный. Как остынет, загустеет. Для длительного хранения можно полить его топленым сливочным маслом. Но, мы съедаем быстро. Дня за 2-3. Так что и без него отлично.

Ах, да. Гурманы, при обжарке печени, могут еще добавлять рюмку бренди или коньяку. Алкоголь испаряется, а букет остается...Ну еще можно душистых трав.
Приятного аппетита!

Особенно хорошо пойдет с соленым огурчиком.

Первая часть тут

Немного затянула я с продолжением, поэтому заголовок «Рождество по-филиппински» уже не актуален. И все же продолжим нашу небольшую экскурсию по острову Бохол.

Бохол - десятый по величине остров на Филиппинах. Расположен он на северо-востоке от Себу и окружен маленькими островами, самый известный из них остров Панглао.

На Бохол едут не только за ленивым отдыхом на пляже, но посмотреть на необычную достопримечательность – шоколадные холмы и увидеть самых маленьких в мире обезьянок – долгопятов (тарширов).

Шоколадные Холмы — одна из самых известных достопримечательностей острова. Жаль только, что они шоколадные не в за правду. Не то бы, такие же сладкоежки как я давно их пообкусали и остались бы от них только рожки да ножки. На самом же деле эти холмы приобретают красивый шоколадно-коричневый оттенок, благодаря тому что, в сухой период трава на них выгорает.

Еще Бохол это место, где обитают редчайшие зверьки – долгопяты (tarsier). Эти пучеглазые приматы – самые маленькие обезьянки в мире. Длина тела этих животных до 10 см, а вот хвост гораздо длиннее туловища и может достигать 28 сантиметров. У них огромные глаза, а головой вертеть они могут почти на 360 градусов. Сейчас догопяты вымирающий вид и их можно увидеть только в заповедниках.

Долгопяты ведут ночной образ жизни, а днем спят. Разглядеть этих пучеглазиков как следует нам не удалось. Только один из этих маленьких созданий удосужился открыть один глаз и одарив меня сонным взглядом, очень медленно его прикрыл.

В заповеднике просят соблюдать тишину, не фотографировать со вспышкой, а также не кормить долгопятов.

Что их нельзя кормить, мы узнали уже позже. А вот когда покупали билеты, в кассе нам предложили маленьких засушенных червячков, дескать покормите зверушек. Как оказалось, это нам предлагали попробовать «небывало вкусный деликатес»... Что-то тут пошло не так..

Стоимость билета в заповедник 60 песо. Билет дают в виде вот такой открытки: можно оставить себе на память или подарить кому-нибудь.

Странные ощущения испытывает русскоговорящий человек, слыша название города «Лобок».

Сюда мы приехали, потому что именно здесь проходит одноименная река по которой отправляются круизные лодки, на палубах которых накрывают столы, изобилующие различными деликатесами. Рай для гурманов и голодных путников. Стоимость этого путешествия 450 песо.

Это основной, но абсолютно не самый полный список, того, что можно посмотреть на Бохоле. Например, недавно наши студенты QQEnglish вернулись со схожего путешествия, и рассказывали о круизе с дельфинами. Еще можно посетить подземную пещеру, заповедник бабочек, покататься на зиплайне и искупаться под струями водопада Маг-Асо.

Наверное каждый из нас оказывался в такой ситуации когда жилище по тем или иным причинам отключали от электроснабжения. Сразу возникает состояние беспомощности. В многоэтажных домах перестает течь вода и отсутствует телефонная связь. Ощущение человека находящегося в пустыне, да еще и в темноте. Ловишь себя на мысли, что абсолютно нечем заняться. В этот момент становится ясно - насколько чудовищно человек зависит от источника энергии.

Кто же те люди которые  обеспечивают нас электроэнергией?

По данными Википедии:

«электромонтер по ремонту и обслуживанию электрооборудования — профессия рабочего в областях электротехники и энергетики, занимающегося монтажом, эксплуатацией или ремонтом электрооборудования и электрических цепей. Эта профессия относится к категории особо опасных. Деятельность электромонтёров связана с постоянным риском, требует внимательности и знания способов защиты от поражения электрическим током, а также способов оказания первой помощи пострадавшим от поражения электрическим током. Владельцы этой профессии регулярно, раз в 5 лет, проходят техническую переподготовку, связанную в основном с технологическим обновлением электрооборудования и коммуникаций, а также ежегодную проверку знаний правил электробезопасности. Профессиональный праздник — 22 декабря.»

В Казахстане день энергетика отмечается в третье воскресенье декабря, в этом году он выпадает на 21 декабря.

Многое в истории электротехники связано с именем Т. Эдисона (1847-1931). Он является автором примерно 1000 изобретений в области электротехники. Эдисон усовершенствовал лампу накаливания, построил первую в мире электростанцию общественного пользования (1882).

В 1880 году французский физик М. Депре заявил о возможности передачи электроэнергии по проводам. Он же построил первую линию электропередачи.

В конце XIX века происходит бурное развитие электротехники. Ученые продолжают работать над проблемой использования электричества для освещения и других нужд. Знаменитая «электрическая свеча» П. Н. Яблочкова была первым потребителем тока.

Для проведения проводов и кабелей необходимы были люди, которые бы разбирались в электричестве. Так появилась профессия мастера - электрика.

Об особенностях профессии электромонтера, о карьерном росте, востребованности мы сегодня поговорим с начальником производственно-технической службы АО «Астана-Региональная Электросетевая Компания», Черняевой Еленой Николаевной.

Досье: 1971 г.р., окончила факультет электрификации  сельского хозяйства Целиноградского сельскохозяйственного института (1988-1993г.г.), специальность  инженер-электрик, начинала свою трудовую деятельность в АО «Астана-Региональная Электросетевая Компания»  с 1999 года с должности электромонтера по надзору за трассами кабельных линий;  затем переведена инженером производственно-технической службы;  далее в 2009 году назначена начальником технического сектора;  с 2010 года – начальник  службы

Елена Николаевна как вы думаете какими качествами должен

обладать  человек, чтобы работать  электриком, электромонтером?

На первый взгляд работа электромонтера  достаточно проста и не требует каких-то особенных качеств. Однако,   если углубиться в особенности нашей профессии,  становится  очевидной ее многогранность и  сложность. Электромонтер или в просторечии «электрик» нужен практически  в каждой области современной промышленности,  сельскохозяйственного  производства,  в быту.   В качестве наглядного примера  можно привести  профессию   врача, которая  также разнообразна и  сложна: от  фельдшера до нейрохирурга.   Также  многогранна и сложна работа электромонтера: от работы по замене лампочек и розеток  до монтажа  и  ремонта оборудования  подстанций напряжением до 500кВ. Специфика работы электромонтера   в первую очередь требует  от  человека ответственности, дисциплинированности  и  профессиональных знаний.

Расскажите сколько разрядов существует в профессии электромонтер, какое образование нужно каждому из них, какова разница в оплате?

В  зависимости  от профессиональной подготовки  и специфики выполняемой работы  электромонтеры  подразделяются  на  шесть разрядов  с 1-го по 6-ой.  Соответственно  от разряда  зависит  и оплата труда. В АО «Астана - Региональная Электросетевая Компания» среднемесячная  заработная плата  электромонтеров составляет от  86 000  (в линейных бригадах) тенге до 150 000  тенге  (в оперативно-выездных бригадах). При этом  для того  чтобы начать работать электромонтером в нашем предприятии  не обязательно  иметь специальное образование. Главное  иметь желание работать и учиться этой профессии.  У нас в компании   трудятся  опытные мастера, которые  всегда готовы  поделиться опытом с молодым поколением электромонтеров.

Подскажите какое образование нужно иметь, чтобы устроиться

на работу электромонтером?

На работы в АО  «Астана-РЭК» в основном приходят трудоустраиваться  монтеры закончившие курсы подготовки в Акмолинском учебном комбинате. К сожалению предприятия  энергокомплекса города Астаны, в том числе и наше, испытывают дефицит профессионально подготовленных  кадров  именно   рабочих специальностей.   Поэтому обучение происходит непосредственно  в процессе работы.   Кадровая политика  Астана-РЭК  также ориентирована на повышение профессионального уровня  сотрудников – организуется  участие  в обучающих семинарах  и курсах повышения квалификации, командировки на заводы-изготовители  нового оборудования, предоставляются  учебные отпуска и т.д.

Считаете ли Вы профессии в сфере энергетики востребованными на сегодняшнем этапе?  Какие из них будут востребованы в   ближайшие пять лет?

Как Вы совершенно точно описали в начале своей статьи   состояние беспомощности, которое  охватывает человека в случае  исчезновения электрической энергии,    красноречиво говорит о необходимости  нашей профессии.    И конечно же  профессии в сфере  производства, распределения и применения энергии, являются одними из самых востребованных  на современном этапе. Более того я  уверена , что в будущем  престижность   и авторитет  профессии энергетика и электромонтера  будут  только укрепляться.   Современный этап развития энергетики Казахстана,  девизом которого является применение  «зеленой энергии будущего», производимой   с применением возобновляемых  источников энергии  солнца, ветра  и биотоплива,   смело можно  назвать  временем больших возможностей   для поколения  молодых  перспективных  энергетиков. Хотя и  в традиционной энергетике объем  работы  вряд ли  убавится.

Как вы считаете, нужно ли сейчас  быть специалистом широкого  профиля?

Я считаю,  что само понятие «специалист   широкого профиля»  применимо  в начале профессиональной деятельности, когда человек еще  не  определил  направление, в котором   он  сможет максимально проявить свои  профессиональные  знания и навыки.  В дальнейшем  нужно совершенствоваться и  постараться стать лучшим специалистом в своей профессии.

Назовите плюсы и минусы профессии электромонтера.

К минусам  профессии электромонтера  можно отнести  повышенную опасность поражения электрическим током, обусловленную необходимостью работ в электроустановках,  а также   нелегкие   условия труда  в любых погодных условиях .

Плюсы  профессии электромонтера –  повсеместная востребованность   в любой производственной и бытовой сфере, возможность  профессионального роста.

Расскажите об этапах карьерного роста электромонтера , то есть до какой должности он может «дорасти» и что для этого нужно делать?

В нашей компании  карьерный рост  любого сотрудника, в том числе и электромонтера,  зависит от профессиональных знаний,  их грамотного применения  на практике и личной ответственности.  Имея эти качества,   работник повышает свой квалификационный  уровень (разряд).  Если  помимо  этих качеств у человека есть организаторские способности, желание учиться  и  умение взять на себя ответственность за других людей -  он может  «дорасти» до диспетчера предприятия или  руководителя  производственного подразделения,  службы.

Каковы заработки в сфере энергетики,  можно ли назвать эту отрасль высокооплачиваемой?

О заработной плате электромонтеров  сказано ранее.  Средняя заработная плата  в АО «Астана - Региональная Электросетевая Компания»  составляет 127 000 тенге. Как видите, высокой ее не назовешь.

Благодаря видео, работодатель может лучше оценить коммуникативные и профессиональные навыки кандидата, к тому же сразу «отсечь» неподходящих. Соискатели взяли на вооружение, данный формат и с удовольствием снимают для себя «видеорезюме».

1. http://www.almaty.tv/news/news/videorezyume-stanovitsya-populyarnym-v-almaty-.html

Юра позвонил через полчаса и спокойным голосом сообщил, что негодяй получил свою воспитательную лекцию, зло было наказано. Я больше не хотела вспоминать об этом неприятном происшествии. У нас был свой тихий и гармоничный мир, не хотелось нарушать наш покой тревожными мыслями.

Я познакомилась с его семьей. Родители Юры были невероятно рады, подшучивали, что в первый раз в гости к ним пожаловала молодая барышня. Мы никуда не торопились и планов не строили, но оба были уверены, что хотим быть вместе.

На работе ожидался аудит, а Юра как бухгалтер должен были первым взять на себя удар.

Весь день мы сортировали журналы и  регистры, большую часть пришлось унести домой. Юра придумал поделить папки и сверять их телефону. Мне достались накладные, а ему акты и счет-фактуры. Тем же вечером Юра мне позвонил:

- Любимая, ты только вот не волнуйся сейчас! У меня тут одни дела всплыли, которые надо бы решить сейчас. Мне надо уехать на два-три дня. Я все потом тебе объясню. Я тебя люблю!

Я восприняла его сообщение без какого-либо беспокойства, никаких дурных мыслей не допускала. Было непонятно, куда он едет, зачем. Но я по-прежнему ему верила. В первые дни юриного отсутствия я не волновалась, ожидая его скорейшего появления.

Бесконечная череда звонков, писем в мессенджерах. Вначале я просто не могла понять, где он и почему ничего не сказал. На работе я не могла дать вразумительного ответа, начальство по два раза в день меня вызывало и требовало сообщить новости о Юре. Я врала об ангине, затем выдуманная ангина перешла в трахеит, который, в свою очередь, вызвал обострение хронического бронхита. Начальство стало что-то подозревать. На третьей неделе шеф решил сам позвонить Юре. «У него телефон отключен», - с удивлением константировал начальник. Пришлось врать про процедуры.  «Где твой возлюбленный? Уж не сбежал ли от тебя?» - донимали меня коллеги. Постепенно рабочий день стал для меня настоящим стрессом. Расспросы коллег, вопросы шефа и кадровички. Представьте, что единственный бухгалтер перед самым аудитом таинственно исчезает, и причины отсутствия объясняет за него коллега, которая состоит в близких с ним отношениях. Подозрительно, не правда ли? Пришлось взять аудиторскую проверку на себя, благо, что секретарша начальника была экономистом по образованию. Вместе мы подготовили организацию к проверке. Через месяц Юру уволили. Уволили по статье. От меня по-прежнему требовали, чтобы он пришел и получил расчет за тот месяц и забрал документы. Но толку от моих обещаний не было – я сама ничего не знала о нем. Незадолго до этого я звонила его маме. Вначале она сказала, что Юра ушел из дома без вещей и документов. Я все равно звонила ей и каждый вечер узнавала новости. После увольнения Юры я пришла к ним домой. Дверь никто не открыл, несмотря на то, что я пришла в нерабочее время, и на кухне горел свет. Я добавила в друзья сестру Юры. Она мне сообщила, что Юра просил пока ничего не говорить, что он сам приедет и все расскажет. Меня успокаивало, то что он хотел закончить MBA в Штатах, возможно, он уехал поступать… Хотя по времени не очень совпадало по волне набора абитуриентов… Но почему он мне ничего не сказал? Что происходит? Неужели он мне не доверяет? Можно же было сказать мне по-человечески? Рассказывал все до мельчайших подробностей, а тут… Какие-то тайны. Кивающие и заверяющие меня, что все в порядке, родственники. Мысли о другой даже не рассматривались. Но разлука угнетала. В один из вечеров я не выдержила и позвонила школьной подруге:

- Верка, что мне делать? – ревела я в трубку, чем сильно ее напугала. После невнятных объяснений, что произошло, Вера уловила суть.

- Ага, понятно. ПрЫнц на белом коне, идиллия, теперь пропал. Скажи мне честно! Ты не беременна?

- Нет, да причем тут оно?

- Ну как причем? Мало ли. Ругались? Разногласия какие-то были? – диагностировала подруга.

- Да нет же! Ничего такого!

- Дай мне его телефон, я сама попробую дозвониться.

- Записывай: 8 – 777- 145 – 52 - 03. Но у него отключен. Обычно так делают, когда заграницу уезжают. Как думаешь?

- Ох, давай пока без выводов, хорошо? Ну, выше нос! Знай: ты умница и красавица! Если что, всегда нового найдешь!

- Да не нужен мне никто другой…

- Займись саморазвитием. Хобби новое, понимаешь? Причем, чем причудливей, тем лучше. Корзины плести может начать, а? Вышивать?

- Вер, зачем мне вышивать? Это не мое. Меня в консерваторию без экзаменов брали…

- Нет, вокал тебе не поможет. Ты там чего нового найдешь? Голос поставлен, техника есть. Ты и на автомате петь будешь.

- Может, психология?

- А душа лежит? Блин, не знаю даже. Начнешь психологию штудировать, анализировать ваши взаимоотношения, а это всегда приводит к депрессии. Тогда надо выбрать другое направление. Зоопсихология, например.

- Нет, это совсем скучно. Может, психоанализ, а? Весьма занятно!

- Психоанализ? Давай лучше психиатрию! Будешь всех психов на раз вычислять! Села в автобус – и всех просканировала. Круто же!

- Ну, я подумаю.

И знаете, что? Я так и поступила. Купила в «Эрудите» учебник по теоретическому психоанализу. Кстати, для тех кто интересуется, книга называется Психоанализ, автор Лейбин В.М. Лучше нее пособия по психоанализу так и не встретила. Там понятным языком все описывается, постепенно увеличивается терминологичская нагрузка, после прочтения сможете без труда читать все очерки Фрейда. А то когда открываешь книгу по психоанализу, можно такие замудренные обороты встретить, из оперы «При диагностике перверсии необходимо обратить на коморбидность психики пациента, которая может быть установлена при помощи системы CIRS, CIRS-G, индекса Kaplan-Feinstein или Charlson». Но не будем поименно называть таких авторов, которые свои пособия подают как вводные лекции, введение, азы психоанализа. Второй месяц я выжила только благодаря этой книге, ведь я сней даже в уборную ходила.

Когда закончилась книга, я сменила место работы. Причины у меня объективные, сами понимаете. Юру уволили, но говорили о нем целый день. Даже несмотря на мое откровенное игнорирование. И отвлекало сильно. Судите сами: пытаешься весь день не поддаваться мучительным раздумьям «ГДЕ ОН? ЧТО С НИМ? ПОЧЕМУ ВСЕ ЭТО ИМЕННО ТАК?», когда в соседнем кабинете его рабочее место занимает какая-то тетенька, выкидывает его канцелярские принадлежности, на глаза попадается кресло, в котором он сидел, приходя в наш отдел, а вот на кухне в шкафу красуется кружка, из которой он пил кофе в обед. Новая работа: поиск, собеседование, адаптация, резкая смена деятельности и должностных обязанностей – это еще почти один месяц.

Пошел четвертый месяц с момента юриной проопажи. Я устала уже звонить его маме и переписываться с его сестрой. Я звонила ему на мобильный, уже не ожидая, что трубку поднимут. Я просто ждала и верила. Иногда плакала. Именно в подушку, украдкой, беззвучно. Факты и обстоятельства были против, но я ждала. Ждала, что он появится и все расскажет. Мы снова будем вместе.

Как-то раз я шла на обед в кафе. Шла я, уткнувшись носом в телефон, и что-то дернуло меня поднять голову и оглянуться по сторонам. Догадываетесь, к чему я клоню? Совершенно спокойно и невозмутимо, нагруженный авоськами и пакетами, в компании мамы, выходит из магазина «Авоська» … да, правильно, милый читатель, Юра. Человек с отключенным телефоном и пропавший на работе накануне аудита. Человек, который мне все рассказывал. Человек, который обещал, что все будет хорошо. И мама Юры, которая говорила, что он уехал ненадолго и скоро вернется. Женщина, которая говорила со мной чуть ли не каждый вечер по телефону и обещала позвонить мне первой, как только будут известия. Вот так вот просто!

Неделька выдалась напряженной и довольно невзрачной, хотелось разорвать все отношения со всеми кто меня окружает. В подвешенном состоянии я презирал вся и всех. Работа не приносила никакого удовольствия, общение с друзьями вызывало некое странное чувство, будто я их не знаю и совершенно посторонние люди хотели ворваться мне в душу и исправить все происходящее по своему усмотрение.

Довольно обо мне и о моем внутреннем состоянии, речь пойдет о парне который на центральном вокзале в Милане сыграв никому удивительную мелодию на пианино non so com mai. https://www.youtube.com/watch?v=Iz_1dJEkodQ Эта ссылка на видео, после прослушивания чувствуется некое умиротворения. Маленькие ошибки в исполнении пианиста сглаживаются красивым исполнением. Особенно понравился плавный переход на 1:01 секунде. Услышав один раз я уже второй день не могу остановиться.

Восторженные лица Миланцев на центральном вокзале ясно дают понять они не ожидали, что в этот день услышат настолько удивительную композицию в столь не предрасположенном для этого месте. Наполненный вдохновением я дал себе слово что найду имя композитора и непременно найду ноты и попробую исполнить их. Попробую с моим более скудным музыкальным образованием, чем Emanuele Fazano. Ему пророчат удивительную карьеру и им уже заинтересовались известные музыканты. Что касается композитора, то его зовут Ludovico Einaudi. Una mattina из фильма The intouchables, тоже его сочинение.

Как говорится музыка вылечит душу, так вот данная композиция вылечила меня и оставила после себя спокойствие.

Я никогда не понимала, как люди могут так беспечно причинять боль другим, следуя зову своего сердца. Кто сказал, что слушать свое сердце хорошо? Это чистой воды эгоизм, стремление все подчинить своим страстям.

Всем доброго!

Возвращаюсь в строй после небольших каникул, в процессе которых сама побывала девушкой в самолёте (ностальгия). Меня так основательно потрясло, продуло и подморозило, что я заново влюбилась в хмурую Алмату. Хмурую, зато тёплую.

Поезда? Я люблю поезда. Правда, после Полы Хокинс ощущаю отчётливый рвотный рефлекс, произнося это слово. Лучше "электричка". Или "междугородняя электричка". Собственно, это определение будет даже честнее. Поезд в книге, объективно говоря, не был поездом. Как и книга не была "захватывающей историей в духе "Исчезнувшей". Как и девушка была не совсем девушкой. Молодая была немолода. И дело тут не в возрасте. А в чём?

Название: "Девушка в поезде"

Автор: Пола Хокинс

Жанр: Современный детектив

Год издания: 2015

Краткое описание от издательства:

Джесс и Джейсон. Такие имена дала Рейчел «безупречным» супругам, за жизнью которых она день за днем наблюдает из окна электрички. У них, похоже, есть все, чего совсем недавно лишилась сама Рейчел, – любовь, счастье, благополучие…

Но однажды, проезжая мимо, она видит, как в дворике коттеджа, где живут Джесс и Джейсон, происходит нечто странное, загадочное, шокирующее. Всего минута – и поезд опять трогается, но этого достаточно, чтобы идеальная картинка исчезла навсегда.

А потом – Джесс пропадает. И Рейчел понимает, что только она, возможно, способна разгадать тайну ее исчезновения. Что делать? Примет ли полиция ее показания всерьез? И надо ли вообще ей вмешиваться в чужую жизнь?

Кому это читать:

Тем, кто, как и я, прочитал "Последнюю камелию" парой недель ранее. В противном случае "Девушка в поезде" покажется вам убого написанной книжкой. А так, на фоне Сары Джио, Пола выглядит очень даже достойно. Книга аккуратно и ненавязчиво отсвечивает, стоя в углу детективного жанра.

Всё, что у неё есть, уже было в употреблении.

Одно из моих любимых развлечений - разбирать пафосные слоганы и отзывы о книге. Чем произведение "бестселлернее" (прошу прощения за невкусный неологизм), тем этих слоганов и отзывов больше. Обложка "Девушки в поезде" кричит на нас белым капсом: "ТЫ НЕ ЗНАЕШЬ О НЕЙ НИЧЕГО ЗАТО ОНА ЗНАЕТ О ТЕБЕ ВСЕ". Знать-то, может, и знает, да только не помнит.

Главная героиня Рейчел переживает тяжёлый развод. И не находит ничего умнее, кроме как топить свое горе в вине и кататься на поезде. В промежуточных моментах трезвости она пытается помочь полиции расследовать дело об исчезновении девушки. Полиция, понятное дело, от такой компании не в восторге и доверять ей не склонна. Двух бутылок вина Рейчел, обыкновенно, достаточно для того, чтобы "напиться до беспамятства" и совершенно не помнить, "кто все эти люди и почему они так милы со мной". Таким образом, показания её путаются, блузка вечно мокнет от пота, а ковёр покрывается пятнами, на расстройство хозяйке квартиры, где Рейчел имеет несчастье снимать комнату.

Дочитывая подобные книги, я всегда задаюсь вопросом - а зачем было писать детектив? История началась не так плохо, Рейчел сразу пообещала быть неприятной, но настоящей. Её муж тоже выступил как персона не самая положительная - однако я и ему поверила. Мог выйти вполне хорошо сбитый женский психологический роман. Так нет же, людям зачем-то подавай исчезновения, убийства, и побольше-побольше жестокости. Её же так не хватает в нашем с вами закнижном мире.

Может, проведу еще один день с бутылкой, а за ум возьмусь завтра.

К середине книги с героями происходят не чудесные превращения. Толстая безработная алкоголичка в возрасте 30+, вместе со своим поездом превращается в картонку. Вслед за ней остальные прочие персонажи теряют бдительность, и вот уже видны ниточки, за которые дёргает автор, заставляя их двигаться в нужном направлении. Где-то на этой же станции становится ясно, кто здесь плохо себя вёл и не получит подарок от доброго Санты на Рождество.

Пить плохо. Врать плохо. Быть эгоистом плохо. Вовремя не распознать эгоиста - тоже плохо, можно больно получить по собственной эгоистичной голове. Но если в эту голову предварительно залить побольше вина, то можно и не почувствовать боль сразу. Зато потом она обрушится с удвоенной силой. И потребует удвоенной дозы алкоголя. Ну вы поняли, да? Цикл замкнулся.

Поезд дальше не идёт. Просьба освободить вагоны.

Пейте книги, читайте кофе, слушайте музыку и себя.

Instagram | Facebook | VK

Задавайте анонимные и не очень вопросы

Друзья и коллеги мы рады сообщить вам, что Kinderen Van De Otter перебрались в другой лагерь. И с этих пор все новые композиции будут появляться в лагере. Новое творение называется "Эллада" (на стихи Р. Мандельштама). Если хотите поддержите нас добрым словом или просто лайком. Спасибо!
Слушать

Записали очередное голосовое приветствие. Заказчик - Дом интерьеров "Диалин", г. Алматы.

Как всегда, остальные IVR вы можете прослушать на странице нашего сайта - http://shop.itsc.kz/ivr

Я большой любитель сладостей, а в особенности сгущенки. Казахстанская сгущенка - это моя печаль(

Наверно, я ни разу в жизни не ел вкусной и качественной казахстанской сгущенки: то запах противный, то комки сахара на зубах. Помнится в бытность Ахметова акимом Карагандинской области он журил "Конфеты Караганды" за то, что не покупают темиртаускую сгущенку. А я покупал...Один раз вполне хватило, больше не беру.

Пару дней назад моя мама сказала, что нашла новую хорошую сгущенку в магазине (раньше брали российскую ГОСТ, но её перестали завозить). И главное - эта сгущенка наша, казахстанская, отечественная "Айналайын".

Купил сегодня сгущенное молоко "Айналайын". Очень вкусная сгущенка, ГОСТу соответствует, ставлю 10 из 10

Есть только одно "НО": это не казахстанская сгущенка, как мне казалось, а белорусская. Конечно, я не силен в белорусском языке, но наверно на нем "Айналайын" означает "буренка, молочко" или типа того.

Производит этот продукт ОАО "Рогачевский МКК", расположенный в Гомельской области, город Рогачев.

Что тут сказать..Молодцы белорусы! Браво! Видимо ваши сгущенное молоко и консервы так и останутся непоколебимыми бестселлерами на полках казахстанских магазинов. А жаль, нашей бы хотелось сгущенки...

И что? Что ты мне говоришь? Я не был в этих переходах, что-ли? Да спускался я по этим оплеванным ступеням, по краям которых ютятся бутыли и жмутся к стенкам остатки мочи. Спускался во тьму, в которой живут три треснутых фонарных остатка, разливающих тусклый свет сквозь паутину.

Что? Говоришь не видел там человека в маске, что срывается на прохожих со стен? Что прячется в тени изрисованных членами стенами? Видел!

Спускался, видел, шел, слушал Boys Noize – Alarm и фотографировал...

***

______________

(переход через Аль-Фараби за Розыбакиева, Алматы)

______________

Давайте вместе фотографировать в переходах, на улицах, дорогах - да и вообще везде и всюду! Пишите в комментариях или соц.сетях.

Сегодня прошел внеочередной  XVII съезд партии «Нур Отан» с участием Президента страны.

В список кандидатур в преддверии выборов в парламент РК были выдвинуты 127 кандидатур.

Соответственно в этот список вошли как действующие политики и исполнители власти, но и бывшие законотворцы.

Для обновленного кабинета Мажилиса необходимо сформировать более подготовленные кадры, которые понимают текущие тенденции мировой политики и экономики, смогут гибко ориентироваться на вызовы и самое главное потребности казахстанцев.

В данный список вошли и спортсмены, которые продвигали страну на мировой арене. Данный факт не впервые для казахстанского   парламента, пример Ольги Шишигиной, которая и в этот раз попала в список кандидатов в депутаты. Отдельно хочу сказать про И. Ильина, С. Сапиева и Г. Головкина. Если они войдут в состав нижней палаты, возможно у населения появится какое-то доверие к нижней палате, хотя возможно что рутинная деятельность может повлиять на их не только физическую активность. В то же время, спортсмены получат огромные привилегии в развитии спорта, туризма и здорового образа жизни в Казахстане, дадут новый толчок в развитии этих направлений.

Что же касается Ж. Дугаловой и К. Нуртаса, не могу сказать что это лучшие варианты, которые смогут продвигать высокую культуру и таланты. Возможно что я слишком скептически смотрю на это, но надеюсь что в случае выбора данных кандидатов они смогут вести свою деятельность на благо страны, а не для личного PR-а.

Отдельная личность - Артур Платонов. Известный телеведущий, политический обозреватель и еще многое можно говорить о его заслугах. Станет ли он "Слугой народа"? Будет ли он так же критиковать власть находясь внутри "этой" власти, сможет ли он объединить вокруг себя соратников и начать менять систему, которую он на протяжении долгого времени критиковал и "высмеивал"?

В целом состав кандидатов в Парламент РК от партии "НурОтан" впечатляющий, много молодых и амбициозных личностей, а так же опытных и сформированных политиков.

Всем доброго!

Не так давно мы с вами с лёгкой руки редакции праздновали появление новорожденного - спецпроекта YviMusic. Если вы ещё не на одной волне с нами, добро пожаловать на бал! Пишите о музыке, читайте о музыке, слушайте музыку вместе с нами. Ну или просто ставьте лайки, из соображений симпатии к администраторам ;)

А если вы уже опробовали новую рубрику, и она пришлась вам по вкусу, у нас есть ещё одна новость. Мы приготовили десерт для музыкальных гурманов - паблик YviMusic Вконтакте.

Вся музыка со всего света, на любой вкус, цвет и размер. Новинки, старинки, классика, плейлисты, видеоклипы, музыкальные новости - вы точно не пропустите самое важное и интересное.

Если вы неравнодушны к музыке - подписывайтесь на YviMusic Вконтакте, и музыка не оставит равнодушными вас.

Самореклама закончилась, всем спасибо ;) Серьёзно, приходите, у нас там тепло, светло и лампово.

Команда Yvimusic в лицах @tala03, @alyjjackson и вашей покорной слуги @Akuxa

2016 жылы 20 қаңтарда Елбасымыз Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Бесінші шақырылымдағы Парламент Мәжілісінің өкілеттігін мерзімінен бұрін тоқтату туралы Жарлыққа қол қойды. Мәжілістің кезектен тыс сайлауы 2016 жылғы 20 наурызға белгіленді. Мәжіліс таратылатыны туралы дақпырт басталғаннан бері әр түрлі саяси партиялар мен әлеуметтік топтар, зиялы қауым өкілдері түрлі деңгейде мәлімдемелер жасап, Мәжілістің кезектен тыс сайлауы мен оған кімдердің қатысқысы келетіні туралы көзқарастарын білдіріп жатыр.

оның бірі – Атажұртқа оралған ағайындарды депутаттар арасынан көргісі келетіндердің бар екені әрі көп екендігі. Бұл туралы экс-сентор Әділ Ахметов ағамыздан бастап, ғылымдар мен жазушылар, кәсіпкерлер мен журналистер бастама көтеруде. Жалпы, бұл тақырыптағы әңгімені, бірінші, Атажұртқа оралған ағайындар бізге не берді дегеннен бастаған жөн. Осы ретте алдымен Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы Орталық Азия өңіріндегі этносаралық және конфессияаралық қатынастарды зерттеу орталығының жетекші ғылыми қызметкері, Қазақстан халқы Ассамблеясы Ғылыми-сарапшылық кеңесінің мүшесі, әлеуметтану ғылымдарының кандидаты Талғат Жәрдемқұлұлы Жақиянов мырзаның Abai.kz ақпараттық порталының оқырмандарымен болған сұхбатына назар аударайық (http://abai.kz/conference/view?id=32 ):

Талғат Жақиянов: 1) Сырттан оралған ағайын халқымыздың санын арттырды, қоғамға этнодемографиялық өзгеріс енгізді. Репродуктивтілігі жоғары отбасыларының есебінен халық санын жыл сайын еселей түсті. Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында еліміздегі саны 50 пайыздан аспайтын қазақ ұлтының сандық басымдығын қамтамасыз етіп, сапалық қасиетін арттырды. Мемлекетқұрушы ұлт ретіндегі рухын көтеріп, егемен еліміздің келешегін сенімді етті.

2) Мәдениетімізге тың серпіліс әкелді. Түрлі саяси кезеңдерде ұмыт бола бастаған салт-дәстүрімізді жаңғыртып, кем-кетігін толықтырды. Рухани және материалдық мәдени мұрамызды байытты. Жалпыұлттық тұғырына шыға алмай жатқан қазақ тілінің мәртебесін көтерді. Ұлттық болмысымызды, халықтық менталитетімізді терең түйсінуге жол ашты. Төл тарихымызды тәуелсіздік тұрғысынан таразылауға негіз болды.

3) Әлеуметтік-экономикалық әлеуетімізді арттырды. Мыңдаған кәсіби мамандар мен білікті ғалымдар, өнер қайраткерлері келіп, еңбекке араласты. Ел байлығын еселеді. Ұлтымыздың зияткерлік, жасампаздық әлеуеті көтерілді. Сондай-ақ, шетелдік қандастарымыз қазақстандық ортаға тез бейімделгіштік, мобилділік, жаңашылдық, еңбексүйгіштік қасиеттерімен еніп, нарықтық қатынастар жағдайында халқымыздың бәсекеге қабілеттілігін арттырды.

«Ал енді, Атажұртына біржола қоныс аударған ағайын келешекте не береді?» дегенге келер болсақ, осы бағыттардағы ел әлеуетін одан бетер арттырады деп сеніммен айта аламыз. Екінші сұрақ, Атажұртқа оралған ағайындардан Мәжілісте депутаттары болса не ұтамыз? Әрине, ұтарымыз көп:

1. Бұл – бір жағынан үлкен саяси-идеялогиялық жеңістің белгісі. Тәуелсіздігіміздің жарқын бейнесі. Ұлтымыздың патриоттық сезіміне тың серпін беретін күш болмақ. Әрбір үшінші қазақтың шетелде өмір сүріп жатқанын ескерсек, бұл – олар үшін өте үлкен рухани қолдау, демеу азық. Олардың Атажұртқа оралу тебінін арттырып, экономикалық және адами капиталдың Қазақстанға бағытталуына күш бере түсетіні анық.

2. Естеріңізге сала кетейік, қазір Изарил еліндегі депутаттардың 30 пайызы шетелден оралған еврей қандастары. АҚШ Мемхатшысы Мэдлен Олбрайт Чеxиядан барған. 1996-жылы 11 жасқа келгенде Канада еліне қоныс аударған Мәриям Монсеф 2015 жылы Канадада министр атанды. АҚШ президенті Барак Обама, Украинаның бір облысының губернаторы Михаил Сакашвили де басқа елдерден келгендер. Жалпы мұндай мысалдар өте көп. «Сырт көз сыншы» демекші, олар Қазақстан қоғамындағы кей проблемаларға өзгеше көзқараспен қарайтындықтан, алтернативті ұсыныстар мен жаңаша бағыттар ұсына алады. Атажұртқа оралаған ағайындардың арасынан Мәжіліс депутаты шықса, біз оны экономикалық өндіріс пен орта-шағын кәсіпкерлікке кедергі болып отырған көп мәселелерді шешуге ықпал ететін адам деп білеміз. Тіптен, шетелде білім алған «Болашақтықтарға» қарағанда жұмыс тәжірибелері бар екенін де ескерген жөн деп есептейміз.

3. Елбасымыз Көші-қон саясатына, оның ішінде шеттегі қандастарымыздың Атажұртқа көптеп оралуына тәуелсіздіктен бері баса мән беріп келеді. Алдағы жылдарда олардың саны да арта түспек. Соған байланысты, шешім табуды талап ететін мәселелері де туындайды. Алыстан келген ағайыннан депутат болса, оның шешім табуы оңайлай түсетіні белгілі. Өткен жылы талқыланып, жаңа жылдан бері қолданысқа енген Көші-қон заңын талқылауға шеттен оралған екі азаматтың: Ауыт Мұқибек пен Қайрат Бодауханның қатысуы соның бірден бір айғағы. Әрине, жаңа Заңның өзгертулер мен толықтырылуына пәрмен берген Мемлекет Басшысы Н.Назарбаев екенін естен шығармаған жөн. Халық тиімді заң қабылданды деп қуанып жатыр. Жалпы алғанда, Атажұртына оралған ағайындар болсын, шетелдегі қандастар болсын, Қазақстан қоғамының, Қазақ қоғамының айырылмас бір бөлшегі. Оларды түрлі жолдармен қолдау әрі пайдалану еліміздің Тәуелсіздігі мен ұлттық қаупсіздігіне, ұрпақтарымыздың болашағына ықпал ететін өзекті саяси мәселе! Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын!

Сайт Abai.kz

Получасовая прогулка до дома, ужин, какой-нибудь фильмец, видеоконференция с начальством – вечер понедельника был известен Дулату уже пять лет, с тех пор, как его повысили до главного редактора павлодарского филиала. В этом вся прелесть рутины – не спрашиваешь себя, чем бы заняться. Разве не к таким вечерам стремится каждый, подумал Дулат. Вопрос был риторический, но сознание все так же отреагировало – пустотой, рутиной, неспособностью мыслить. Задавать вопросы было не в моде: ни людям, ни друзьям или семье, ни самому себе. Эту роскошь могли позволить себе только дети. Взрослые же, те, кто определился со своим вкладом в развитие страны, отучались всячески спрашивать и, соответственно, всячески развиваться. Делать только то, за что тебе платят. Не задавать вопросов. Вопросы лишние. Есть вопросы?

Дулат думал обо всем этом, когда спускался с девятого этажа, где располагалась редакция главной казахстанской газеты, на быстром, просторном лифте, в котором могут уместиться человек пятнадцать. Зеркала по всем стенкам лифта отражали лицо единственного  пассажира. Его глубокие морщины отличали его от сотен тысяч павлодарцев его возраста. В древние годы эти морщины, задумчивый взгляд, возможно, некоторая нервозность были привилегией писателей, не фантастов, которые кроме того, что помогают скрашивать будни таким же фантастам, делать ничего-то не умеют, а настоящих умов народа, великих людей, чьи мысли всегда были направлены на борьбу за Казахстан. «Может и хорошо, что сегодня никто не пишет книги…» - подумал Дулат. «Значит ли это, что мы развились до предела?..»

Сознание опустело снова. Дулат, проработав 19 лет, сделав себе прекрасную карьеру, о которой мечтает каждый выпускник многочисленных ВУЗов, совершенно приучил себя не спрашивать совершенно ничего. Теперь же, когда юношеский пыл и рутина сделали свое дело, кризис среднего возраста, как это назвал бы какой-нибудь фантаст, потихоньку давал о себе знать. Полились вопросы. Мозг реагировал абсолютно одинаково. Пустота. И спокойствие. Пустое спокойствие. Спокойная пустота.

- Дулат Арыстанович, подождите!

Выйдя с лифта, Дулат услышал чей-то приближающийся топот. Каблуки. «И так от женщин нет толку в работе, еще и настроение портить умудряются своими шпильками. И макияжем. Точно, макияж – самое бесполезное, что придумало человечество».  Оглянувшись, он увидел источник шума – «каблуки» - секретаря в приемной мэра. Надина… Нет, Назгуля… А, какая разница.

- Дулат Арыстанович, вас ищут!

«Ей что, нравится повторять мое...» не закончив мысли, он повернулся к Надине (или Назгуле) и снисходительно ответил.

- И кто же меня ищет, милочка?

На секунду сознание помутнело снова. Черт, еще один вопрос. Не задавать вопросов…

***

В приемной было пусто. Стол секретаря, такой банально-рутинный, не привлекал внимания. Интерьер всей мэрии вообще был непродуманным. Только на девятом этаже чувствовалась рука художника. И, конечно же, слух Анели, которая не знала, почему она еще не уволена.

- Звонили четыре раза, женский голос, но это не Динара Сериковна… - Назгуль (так значилось на бейдже, но кто знает, правда ли это?) работала в приемной с тех пор, как жену Дулата впервые посетили галлюцинации, и еще помнила ее имя и отчество.

- Спасибо, набери этот номер мне и выйди из приемной.

- Ко… Конечно, но мне лучше… остаться…

- Назгуля, дай мне несколько минут.

Секретарь вышла, прикрыв за собой прозрачную стеклянную дверь. Дулат ждал ответа с другой стороны провода, но его не последовало. Длинные гудки. «Черт, Ди не отвечает. Ладно, перезвоню из дома».

Дулат положил трубку и медленно вышел из офиса. Секретарь виновато улыбнулась, Дулат, прокручивая в голове сценарий сегодняшнего вечера, не торопясь, вышел из здания городского начальства. Сценарию не было суждено реализоваться, но Дулат этого пока не знал.

Қай халықтың болмасын белгілі бір тарихи кезеңде өнері мен әдебиеті, яғни бүкіл мәдени болмысы өзгеше бір биікке көтеріліп, кейінгі өрлеу мен дамуға кең жол ашары сөзсіз. Ендеше біздің қазақ халқының тарихында да сондай кезеңдердің бар екендігі шындық. Қазақ халқының руханияттық дамуында осындай толағай өзгерістер мен ерекше серпілістердің көзге айрықша шалынар сәті — ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасырдың басы.

Қос ғасырдың тоғысар тұсында «Ғылымды іздеп, дүниені көздеп» екі жаққа үңілген ұлы Абай, халықты өркениеттің өріне алып шығар амалды тапты. Ол ғылым мен білім, өнер үйрену жолы еді. Замананың тұрпатын, ұлт тұрмысының кемшілікті тұстарын Абайдай көре білген, ұлы ақындай таныған жан кемде-кем. Абай жасампаздығының мәңгілігі мен өнерінің өрістілігі осында жатса керек. ХІХ ғасырдың аяғы мен ХХ ғасыр басындағы Абай феномені –  қазақ ұлтының өркениеттік болмысындағы орны айтып болмас ұлы құбылыс!

Алаш зиялылары танымындағы Абай

Әрине, Абай ұлылығын, шығармашылық тұлға ретіндегі болмысын тап басып тануға біраз уақыт қажет болды. Ал абайтануды алғаш жүзеге асырғандар – ХХ ғасырдың басындағы қазақ зиялылары. Олар өздері міндет етіп алған ұлт үшін атқарылар ұланғайыр істердің бастау көзі ұлы Абайды тану мен танытуда деп біліп, ең алдымен, сол ұлы ұстаздың ұлылық қасиетін ардақтауға ұмтылды. Абайды өздері ғана қадір тұтып қоймай, оның ұлт абызы ретіндегі кемеңгерлік тұлғасын өздері айтпақшы «жұртқа», яғни көпке танытуды мақсат тұтты.

Қазақ зиялылары ә, дегенде-ақ, Абай туралы туралы келелі ойларын сол кездегі түрлі басылымдарда жариялай бастады. Оның ішіндегі елді елең еткізер, оқушылары тұшынып оқыр, рухани азығы молы да, кеңге қанат жайғаны да, әрине, «Қазақ» газеті болды. «Қазақ»  халыққа қызмет көрсетуге жарарлық, халықтың көкейкесті ой-арманын көрсете алатын материалдарды ғана жариялап, озық үлгідегі дүниелерге ғана орын берді. Және әрбір жарияланымдағы ұлттық сипаттың айқындылығына көңіл бөлді. Соның бірі қазақ зиялыларының әдебиетке, әдеби тұлғларға қатысты пікірлері. Ал, енді газеттегі әдебиетке қатысты мақалалардың негізгі авторлары А.Байтұрсынов, М. Дулатов, Ә. Бөкейханов екендігі тағы шындық.

Алаш ардақтаған басылым өзінің алғашқы сандарының бірінде «Қазақ тарихы» деген мақала жариялап, онда мынадай ой айтылды: «Қияметке шейін қазақ қазақ болып жасамақ, осы ғасырдың ғылыми жарығында қазақ көзін ашып, бетін түзесе, өзінің қазақшылығын жоғалтпағандай және өзіміздің әдет-ғұрыпқа сай «қазақ мәдениетін» құрып, бір жағынан «қазақ әдебиетін» тұрғызып, қазақшылығын сақтамақшы» [1]. Бұдан біз газеттің негізгі мақсаттарының бірі қазақ әдебиетін өркендету болған айқын аңғарамыз.

Қазақ әдебиетінің сол дәуірдегі шығарма­шылық мәселелерін мүмкін қадарынша сарапқа салып, жұрттың эстетикалық талап-талғамын қалыптастыруға алғаш қадам жасаған» Айқап» журналы болса, оның артынша «Қазақ» бұл істі жандандыра түсіп, оны биік деңгейге көтере алды.

Осы тұрғыдан алғанда, «Қазақ» әдебиетіміздің озық үлгілерін насихаттауда ерекше қызмет атқарды. Кемел ой мен келісті сыр тоғысқан, сұлу сезім мен мұңлы шер шарпысқан көрікті де көркем жырдың шебері Абай шығармаларына айырықша назар аударуы осының бір айғағы. Әрине, газеттегі қайбір мәселе болмасын іргелі ойға қозғау салушы – бас жазушы Ахмет Байтұрсынов екендігі белгілі. Соның ең үлкен мысалы Абай сияқты ұлы тұлғаны кеңінен насихаттап, оның шығармашылығына айрықша назар аударып, терең талдау жасап, әділ бағасын беруге көшбасшы болуы.

Қазақ сөз өнерінің «патшасы» Абай арқылы қазақ әдебиетінің өткені мен бүгіні жайлы сөз қозғап, өлең сөздің қадір-қасиеті жайлы толғаулы ой қозғаған алғашқы мақала Ахмет Байтұрсынов қаламынан шықты. Абай туралы “Қазақ” газетінің 1913 жылғы 39-41– сандарында газет редакторы Ахмет Байтұрсыновтың “А. Б.” деп қол қойған “Қазақтың бас ақыны” атты көлемді мақаласы жарияланды. Мұнда қазақтың бас ақыны Абай Құнанбаев туралы алғаш тереңнен тартып ой айтылған. Абай өлеңінің асыл қасиетін терең түсінген, өлең өнерінің озығы екеніне көз жеткізген А.Байтұрсынов: “Одан асқан бұрынғы-соңды заманда қазақ баласында біз білетін ақын болған жоқ” деген тың да түйінді тұжырым жасайды.

Жалпы Ахмет Байтұрсыновтың өзі басқарып отырған газетінің бетінде жарияланған өлеңдерден Абай үлгісін көргісі келетіні, ақындардан сол деңгейдегі талап-талпынысты танығысы, оларды сол бағытта баптап, тәрбиелеуді мақсат тұтатыны анық сезіледі.

Ахметтің Абай шығармаларын өте жоғары қоятыны әуелден-ақ, әр кезде, әр жағдайда жарияланып жүрген түрлі мақала, жазба-ларынан белгі беріп қалатын. Ал мына мақала сол бір Абай жайлы толғамды ойларының түгел күйде жарыққа шығып, оның өз талап-тілегінің негізсіз еместігін дәлелдей алғанының нақты көрінісі еді.

Автор өз мақаласында бүгінгі зерттеушілеріміз көтеріп жүрген көптеген өзекті мәселелерді тілге тиек еткен. Ол Абай шығармаларының тілінің ауырлығы, мазмұнының қабылдауға қиын екендігін айтар ойға азық етіп, оны  шеберлік қыры ретінде көрсете алған. “1903 жылы қолыма Абай сөздері жазылған дәптер түсті. Оқып қарасам, басқа ақындардың сөзіндей емес. Олардың сөзінен  басқалығы сонша, әуелгі кезде жатырқап, көпке дейін тосаңсып отырасың. Сөзі аз, мағынасы көп, терең. Бұрын естімеген адамға шапшаң оқып шықсаң, азына түсініп, көбінің мағынасына жете алмай қаласың. Кей сөздерін ойлап дағдыланған адамдар болмаса, біреу баяндап ұқтырғанда ғана біледі. Сондықтан Абай сөздері жалпы адамның түсінуіне ауыр екені рас», — деген жолдар жоғарыдағы сөзімізге нақты дәлел бола алады.

Автор мақаласында өзі пір тұтып, талантын, дарындылық қасиетін ерекше бағалаған Абай ақынды сол заманның ақындарынан даралап көрсетеді, оның артық екенін дәлелдейді. Жалпы Ахмет Байтұрсынов қалың жұртқа Абайды таныстыру мақсатында оның шығармаларын газет бетіне жиі жариялап тұрған. Ол “Қазақ” газетін екінші Абай мектебіне айналдырды. Ахмет айналасындағы алаш зиялылары өздерінің шығармалары арқылы Абай дәстүрін әрі қарай жалғастырды.

Абайды әр қырынан ашуға тырысқан мағыналы мақалада мынадай жолдар бар: «Орыс ақындарымен танысып, өлең орны қайда екенін білгеннен кейін, Абай өлеңге басқа көзбен қарап, басқа құрмет-ықыласпен күтіп алып, төр түгіл тақтан орын берген. Бірақ басқа сөзден өлеңнің таққа мінгендей артықшылығы қандай, оны да көрсетіп, айтып қойған. Айтушы мен тыңдаушының көбі надан болғандықтан, өлең болып айтылып, тыңдалып жүргендердің көбі өлең емес екендігі, өлең жазушылар болса да, келістіріп жазушылары ішінде бірен-саран таңдама екендігі, жұрт мағыналы, терең сөзден гөрі мағына жоқ, маңыз жоқ, желдей гулеп, құлаққа дыбысы тиіп өте шығатын жеңіл сөздерді таңдауға құмар екендігі Абайдың өлең жайынан жазған сөздерінде көрсетілген» [2]. Мұндағы Ахметтің айтпағы — Абай ақынның сыншылық көзқарасының өткірлігі мен нағыз ақынға қажетті де керекті шеберлікті толық игерген жасампаздық тұлға екендігі.

Замана ауыртпалығын, елдің басына түскен зорлық-зомбылықты терең сезініп, жүрегімен түсініп, жырлай білген Абайды «Қазақ» газетінің авторлары пір тұтқан, ұлы ұстаз тұтқан.

Ахмет Байтұрсынов аталмыш мақаласында Абай өлеңдерін қабылдау қиынға соғатындығын айта келіп, «…Абай сөздері жалпы адамның түсінуіне ауыр екені рас, бірақ ол ауырлық Абайдың айта алмағанынан болған кемшілік емес, оқушылардың түсінерлік дәрежеге жете алмағандығынан болатын кемшілік» [2], — деп бір түйіп алады. Сөйтіп, Абай сөзін ұғынудың қиындығы Абай поэзиясының жадағай жылтыр сөзден құралмай, ойлы, мағынасы тереңде жатқан сөз жүйесі болғандықтан деп біледі. Одан әрі осының бір мысалына Абайдың «Көк тұман алдыңдағы келер заман», — деп басталатын өлеңін алады.

Көк тұман алдыңдағы келер заман,

Үмітті сәуле етіп көз көп қадалған.

Көп жылдар көп күнді айдап келе жатыр,

Сипат та, сурет те жоқ, көзім талған, -

деп басталатын өлеңді «оқушылар түсінбесе, ол Абайдың үздік ілгері кетіп, оқушылары шаңына ере алмағанын көрсетеді», — дейді автор. Яғни, Ахмет пайымдауынша оқырманның Абай сөздерін түсінбеуінің басты себебі, ақынның өз заманындағы талғам-танымнан озық кетіп, сол тұстағы оқырман деңгейінен ой асырып тұр-ғандығынан.

Асыл сөздің әрі мен нәрін тап басып танитын сөз өнерінің білгірі: «Абай сөзі заманындағы ақындардың сөзінен оқшау, олар сөзінен үздік, артық. Ол оқшаулық, артықтық басқа ақындардан Абай сөзінде ғана емес, өзінде де болған” [2], — дейді. Сөйтіп Ахмет Абайдың өскен ортасына, тәлім-тәрбиесіне, өмір жолына көз жіберіп, осылардан қалыптасар адамдық болмысына ой тастап, одан туындаған пікірлерін ортаға салады.

Жалпы, Абайды күллі қазақ даласына, ел-жұртқа таныстыруда, оның шығармаларын жариялап, өнегелі де ғибратты сөздерін қазақ оқырмандарына жеткізуде «Қазақ» газетінің және оны шығарушылардың еңбегі орасан зор.

1903 жылы Абай сөздерімен алғаш танысқан Ахмет қызыға да тұщына оқи келе, құдіретті сөз иесінің кемеңгерлік болмысын байқап, байыптап, сөз асылының қыр-сырына әбден қаныққан соң, Абай өлеңдері тебіренткен тұнық сезім мен тың ойларын оқырманмен бөлісуді қалайды. Абайдың әрқайсысы дәуір жүгін арқалаған сөз құдіретінің құпиясына үңіліп, Абай әлемінің әсемдік сырын ашуға ұмтылады.

«Әрбір сөзі оқырманға сын» Абай ақындығының өзгелерден оқ бойы озықтығы оның өмірден түйгені мол көрегендігімен қатар, терең білімпаздығынан деп таныған Ахмет, Абай білімінің құнары европалық ғылым-білімде деп есептейді. Абай білімінің негізі жайлы жаза келе: «Михайэлис пен Гроссқа кез болмаса, сол күйімен бәлки кетер еді, қандай асыл, қандай мағыналы, қандай терең сөздер жерге көмілер еді. Абай сөздері дүниеде қалғаны қазаққа зор бақ» [2], — деген ой түйеді.

Сонымен бірге Ахмет осы  мақаласында ақын шеберлігінің сыры неде деген сұраққа жауап іздестіреді. «Сөз жазатын адам әрі жазушы, әрі сыншы болуы керек. Сөздің шырайлы, ажарлы болуына ойдың шеберлігі керек. Ұнамды, дәмді, орынды болуына сыншылық керек, мағыналы, маңызды, болуына білім керек. Абайда осы үшеуі де болған». Міне, Ахмет тапқан Абай шеберлігінің сыры осыларда жатыр. Жалпы ақынға, өнерпазға тән қасиеттің бәрі бойына жинақталған Абай ақындығының табысы да, табиғи ерекшелігі де әлгі Ахаң айтқан үш нәрседен қуат алады, «сондықтан да өлеңі қай тарапынан болса да толық».

Ахмет мақаласында Абай шығармашылық тұлға ретінде толық болмысымен көрінді. Ол Абай поэзиясының төл ерекшеліктерін нақты мысалдар, өлеңдерінде өрілген көркемдік белгілер арқылы ашып көрсете алды. Сондықтан да бұл мақала қазақ көркемсөз танымының алғашқы ірі қадамы болып саналады. Өйткені қазақ сөз өнерінде жеке ақын шығармашылығына эстетикалық талдау жасап, биік көркемдік талғамнан өткізу – онша жиі кездесе бермеген құбылыс. Қазақ әдебиетіндегі осынау сүрлеуді алғаш А. Байтұрсынов салып, әдеби шығарманы көркемдік-эстетикалық тұрғыдан тануға жол ашқаны қазақ әдебиеттану ілімінің қалыптасуына айрықша ықпал еткендігін жоққа шығара алмаймыз.

Әрине, Ахметке дейін де баспасөз бетінде, кейбір жинақтарда Абай туралы пікірлер жарияланып тұрды. Абай ақындығына баспа-сөзде [«Дала уалаяты»,1889, I. 48] алғаш баға берген Мәшһүр Жүсіп Көпеев. 1909 жылы Абайдың Петербургта шыққан өлеңдер жинағына Кәкітай Ысқақов «Абай (Ибрахим) Құнанбай ұлының өмірі» атты алғы сөз жазды. Кәкітай мұнда Абайдың ата-бабасы, өскен ортасы туралы алғаш рет толымды мәлімет береді. Және әкесі Құнанбай данышпандығы туралы қысқаша айтып өтеді. Оның Абайды тану үшін ақынның өскен ортасын білудің мәні зор екенін жақсы сезінгендігі көрінеді.

Кәкітай сонымен бірге өз мақаласында Абайдың ұлылыққа тән өзгеше мінезін, ақындық лабораториясын танытуға айрықша көңіл бөледі. Бұл туралы Ол: «Абай өзі өлеңінің өнер екенін біліп жаза бастаған соң бұрынғы надандықпен өлеңді өнер орнына жұмсамағандарды» қатты сынға алғанын ашық айтады. Әсіресе, оның өзіндік әдеби мектеп қалыптастырғанын баса көрсетеді. Бұл туралы Кәкітай былай деп жазады: «Абай жазған өлеңдерінен басқа, әншейін отырғанда көбінесе өзінің қызықты көріп, көңілі рахат болатұғыны: сөзі ұғар бала-шағасы уа ғайри жаңа талап, байыпты жас жігіттер ортасында өзге ел сөзі, шаруа сөзі сөйленбей, өзінің білгенін сезгенін айтып, адамның адамшылығы қандай мінезбен түзеледі, қандай қылықпен бұзылады, ғылымды қалай  іздеуге болады, өмірді қалай кешірсе жөн болады, бұрын қандай ғалымдар өткен, олардың артықша айтқан сөздері қандай, әйтеуір нетүрлі нәсихатын болсын жастарға ғибрат болып, адамшылығы түзелер деген сөзді айтып отырудан қанша уақыт болса да еш жалықпай, ынталы көңілмен бек рахаттанып айтып, ұқтырып отырушы еді». Бұл Абай ортасының өзіндік сырын ашқан шындық сөз. Кәкітай сонымен бірге Абай ақындығы тәлім алған бастау бұлақтарға да жөн сілтеп, ол оқыған орыс-батыс ақындарының, орыс-батыс ғалымдарының атын атап, түсін түстеп те кетеді. Бұл дерегі мол тарихи мәні зор нақты мәліметтер болып табылады. Абайтанушы ғалым Қайым Мұхамедханов: «Абайды танудың басы төңкерістен бұрын басталғанын және оны бірінші бастаған Кәкітай болғанын көреміз» [3,81],- деп Кәкітай еңбегін қатты бағалайды. Шындығында, осы «Алғы сөз» Абайды қазақ оқырмандарына алғаш кеңінен таныстырған сөз еді.

Ал орыс оқырмандарына Абай есімі бұдан сәл ертерек танылды. Абай өмірі мен творчествосының білгірі Қайым Мұхамедханов: «Абайдың көзі тірісінде, оны орыстың оқырман қауымына тұңғыш рет таныстырған адам – Әлихан Бөкейханов» екенін айтады. «Россия. Полное географическое описание нашего отечества» атты көп томдық кітаптың 1903 жылы «Киргизский край» деген 18-томы жарық көрді. Оның авторларының бірі Әлихан Бөкейханов «Абайға ерекше тоқтап, қазақ жазба әдебиетінің көшбасшысы» атаған», — дейді.

1905 жылы «Семипалатинский листок» газетінде, 1907 жылы басылып шыққан «Записки Семипалатинского Подотдела, Западно-Сибирского отдела Императорского Русского географического Общества» деп аталатын кітапта Абай өмірбаяны басылып шыққан, авторы Ә. Бөкейханов.

Абай туралы және бір мақала 1908 жылы татар тіліндегі “Уақыт” газетінің 393-шы санында жарияланды. Мақала авторы Міржақып Дулатов болатын.

Жоғарыдағы мақалалардың қай-қайсысы да өз кезегінде Абай ақындығын тануда біршама қызмет атқарғаны талассыз. Солай дей тұрғанмен де, бұл мақалаларда тарихи өмірбаяндық  сипаттың бел алып жатқандығын байқау қиын емес. Оларда Абай ақындығының ерекшелігі, оның қазақ  поэзиясын дамытудағы атқарар қызметі там-тұмдап сөз болғанмен де терең зерттеліп, кеңінен толғап пікір айтылған жоқ. Ендеше, шынайы әдеби талдаудан өтіп, зерделі ой, зейінді талғаммен Абай ақындығына ғылыми тұрғыдағы алғашқы әділ баға А. Байтұрсынов мақаласында берілді.

«Қазақ» газетінде жарияланған Абай туралы дерегі бар мақала авторларының бірі – Нәзипа Құлжанова. Ол 1887 жылы Торғайда дүниеге келген. Педагог, мәдени қайраткер, журналист, аудармашы болған. Нәзипа Қостанай қаласындағы орыс-қазақ әйелдер гимназиясын бітірген. Ол «Қазақ» газетіне оқу-ағарту, мәдениет мәселесі туралы мақалалар жазып, «Айқап» журналы мен «Қазақ» газетінің бағдарламасы туралы пікірлерін жариялап, белсенді арласып жүрген. «Қазақ» газетінің 1915 жылғы 101-санында «Нәзипа» деп қол қойып, «Бір керек жұмыс» деген мақаласын жариялаған. Мақалада қазақ жерінде әдебиет кештер және басқа да түрлі ойындар өткізу турасы сөз болады. 13 ақпанда Семей жерінде өткен әдебиет кеші және сол кештің рухани тірегіне айналған Абай туралы ой қозғалады.

Мақаладан біз автордың көксегені халқының рухани баюы, білімді ел қатарына қосылуы екенін байқаймыз. «Басқа жоғары мәдениетті елдерге еліктеп біз де мәдени-әдеби кеш, жиындарды жиі ұйымдастырып тұрсақ деген ниет» деген жолдар осының айғағы. Мақаланың өн бойынан сол кезеңдегі өнер-білімге жақын, жалпы, қолына қалам ұстаған кез-келген азаматтың цензурадан көздерін аша алмай, айтарын айта алмай қиналғанын байқаймыз. Нәзипа Құлжанова оқырмандарға «сендер тек сол жоспарыма қосылыңдар, бірігіп жұмыс істесек алға басамыз» деген ой тастайды. Газет Абай тұлғасына қатысы бар біраз мақалалар жариялаған. Солардың бірі — газеттің 1915 жылғы №10-санында «Қыр баласы» деп қол қойылған «Жаңа кітаптар» атты мақала. Мақаланың авторы – Әлихан Бөкейханов. Мұнда ол соңғы шыққан кітаптармен таныстырады. Таныстырып қана қоймай, олардың мазмұнын түсіндіреді, кітаптың авторы туралы бірер деректер беріп кетеді. Кітаптың жазылу жайы туралы да құнды ойлар айтады.

«Записки Семипалатинского подотдела Западно-Сибирского отдела Императорского Русского географического Общества. Выпуск VIII,1942 г. Цена 1 руб.», — деп басталатын мақалада автор бұл кітаптың ұлы Абайдың ұстазы — Евгений Петрович Михаэлиске арналып жазылғандығы туралы айтады. «Бұл кітапта, – дейді Әлихан Бөкейханұлы, — Абай Михаэлиске айтқан көп сөзі болуға лайық. Михаэлис тәржіма хәлін жазған Г.Б. «Қырда жоғалатын қазақ алтыны Абайды тапқан Михаэлис». Шыныменен, егер Михаэлиспен Абай өмірде кедеспесе Абай өз бойындағы бүкіл қабілет-дарынын аша алар ма еді. Оны осындай дәредеге жеткізіп отырған, нағыз «Абай» қылған – Шығыс және Батыс мәдениетін, әдебиетін, ғылымын жете танып-білуі. Ал оны осы жолға түсірген – Михаэлис».

Михаэлистің хаттары мен әртүрлі тақырыптарда жазылған мақалалары топтастырылып берілген бұл кітаптың қазақ жұртына берері мол екендігіне Әлихан Бөкейханұлы баса назар аударады. Ол мақалалардың барлығында қазақ жері, суы, жануары, Тарбағатай, Алтай тауларының табиғи ерекшеліктері туралы жазылғандығы, бұл деректердің келешек ұрпаққа да қалатын мол әрі құнды дүниелер екендігін көрсетеді.

Уай, қаным, сен денеде аз күн қонақ,

Заман жоқ көп тұруға, өмір шолақ.

Жас мезгіл екі айналмас, мойынын бұрмас,

Жұмыс ет, оқтай зырлап, қардай борап, -

деген өлең жолдарымен аяқталған бұл мақалада өмірдің өткінші екенін, «аз ғұмырыңда оқу оқып, білім біл, еңбектен» деген ой меңзелген. Сол арқылы өсіп келе жатқан жастарды еңбексүйгіштікке, ғылым-білім жолына түсуге үгіттеу мақсаты білінеді. Жалпы, Әлихан Бөкейханұлының газет бетінде шыққан мақалалары немесе жасаған баяндамалары мен жазған дүниелерінің мазмұнына үңілсек, басым көпшілігі танымдық тұрғыда жазылған.

Абай творчествосын тану мен танытуда өзіндік орны бар мақаланың бірі – Міржақыптың «Абай» атты мақаласы. Ұлы Абайдың қайтыс болуына 10 жыл толғанына орай жазылған бұл мақаланың мынадай басты құндылықтары бар. Бірінші – Абай ақындығын, Абай мұрасын, Абайдың ұлылығын ұғынудың алғашқы соқпағын салушылардың еңбегін көрсетіп, зерттеушілер есімін нақты атаумен бағалы. Қашанда әділдік жақтаушысы, өзгенің еңбегін бағалауда тура жолдан таймайтын Міржақып осы мақаласында Абайды алғаш елге танытушы Әлихан Бөкейханов пен Ахмет Байтұрсынов екендігін айтып, оларды тұңғыш Абайтанушылар ретінде бағалайды. Абай шығармашылығы туралы түйіндеулерінде әдебиеттің халық өміріндегі орны жайында айтқан Ахметтің қадау-қадау пікірлерін дамыта отырып, «Тарихы, әдебиеті жоқ халықтың дүниеде өмір сүруі, ұлттығын сақтап, ілгері басуы қиын. Әдебиеті, тарихы жоқ халықтар басқаларға сіңісіп, жұтылып, жоқ болады. Қай жұрттың болса да жаны әдебиет. Жансыз тән жасамақ емес», — деп түйеді. Сондықтан да ол Абайды қазақ әдебиетінің асқар шыңына балап, Абайдың ұмытылуы — қазақ әдебиетінің ұмытылуы, жоғалуы деп санайды. Абайдың қазақ әдебиетінің алтын діңгегі екендігін, одан көз жазып қалу болашақ ұрпақ алдында кешірілмес күнә екендігін ескертеді. Ақын Міржақып Абай ақындығын терең түсініп, «Әдебиетіміздің негізін қалаған бірінші кірпіш — Абай сөзі, Абай ойы боларға керек. Абайға шейін қазақ қолға алып, оқырлық шын мәніндегі қазақ әдебиеті дерлік бір нәрсе болған жоқ еді. …Бәлки мұнан кейін, Абайдан үздік ақындар, жазушылар шығар, бірақ ең жоғарғы ардақты орын Абайдікі, қазақ халқына сәуле беріп, алғашқы атқан жұлдыз – Абай», — деп, Абай ақындығының әділ бағасын береді.

Автор осы мақалада Абай есімін ұмытпау тұрғысында істеліп жатқан шараларды қуана қарсы алып, сол жолда ізденіп жүргендердің ісін құптайды. Семейдегі Абай кешін өткізген оқыған қазақ жастарының ісінен игіліктің бастамасын көреді. Сөйтіп, Абайды болашақта жан-жақты таныр, Абайды жаттап өсер күннің туарына сенім білдіреді.

Адалжанды, халқының аяулы перзенті сол күндерде бүгінгінің жайын сезгендей, өз рухының халқымен бірге екендігін де ескерте кетеді: «ол күндерді біз көрмеспіз, бірақ біздің рухымыз сезер». Міржақып атап өткен еске түсіру кеші Абай шығармаларын насихаттаудағы игілікті шаралардың бірі еді. Бұл туралы «Қазақ» газетінде «Тілші» деп қол қойған автордың мақаласы жарияланды. Онда «Бұл жағрафия жұмхриатының көші халықты сүйіндіріп, көңілін ашты: «Бізде де Абайдай данышпан адам туады екен-ау, атағы қазақ түгіл орысқа да шығып, өзі өлсе де терең ойларын, қымбат сөздерін, түрленген күйлерін жұртына мирас қылып, артына қалдырғандай» деп жұрт шаттанды», — деп жазды. «Абай туралы» баяндаманы «Нәзипа ханум (Құлжанов жамиһаты) орысша оқығанын» да көрсете кетеді.

Жалпы алғанда, XX ғасырдың басында ең көп таралыммен тараған газеттің бетіндегі озық ойлы қазақ зиялыларының Абай жайлы айтыл­ған келелі ой-тұжырымдары ұлтының ұлы рухани ұстаз туралы зерттеудің қалыптасуына жаңа жол ашты. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы абайтану дәуірі солардан бастау алады. Ол кейін кең арнаға, ұлы ағысқа айналды.

Бүгінде абайтануда тың белестерге көтерілдік десек, ол ең алдымен осы ғылымның бастауында тұрған ұлылар еңбегінің нәтижесі. Соның жемісі. Мұны еш ұмытуға болмайды. Ал, абайтанудағы қазақ зиялыларының «Оқшау сөздері» ХХ ғасырдың отызыншы жылдарынан бастап назардан тыс қалып келген тарихтан белгілі. Оны енді-енді байыптай бастадық. Ештен кеш жақсы демей ме?!. Сең қозғалды. Ары қарай іс жүреріне еш күмән жоқ. Ұлылардың ұлылығын тануға кең жол ашылғай.

ХХ ғасыр басындағы қазақ поэзиясындағы Абай дәстүрі

ХХ ғасыр бас кезіндегі қазақ ақын-жазушыларының бүкіл шығармашылығы Абай атты ұлы арнадан бастау алады. Сондықтан ХХ ғасыр басындағы әдебиетті сөз еткенде, Шәкәрім, Ахмет, Міржақып, Сұлтанмахмұт, Мағжан сынды ұлы тұлғалар поэзиядағы Абай салған дәстүрдің сан қырын ашып, жаңашылдықпен жалғастырғанын атап өту ләзім. Онсыз сол кездегі поэзияның даму барысын, көтерілген биігін аша алмаймыз.

«Абай — қазақтың жаңа реалистік жазбаша поэзиясының, әдебиетінің негізін салды. Абайдың ақындық дарыны аса қуатты және сан қырлы. Ол – керемет суреткер ақын және сыршыл лириканың сирек кездесетін шебері. Сонымен бірге біз Абайды ойшыл ақын дейміз. Мұны алдымен ақынның өмір құбылыстарын терең толғау жағы басым келетін өлеңдеріне қатысты айтсақ, сонымен қатар өмір, адам тағдыры, дүние, заман ағымы жайлы пікірлері, дүниетанымы көбірек көрінетін өлеңдеріне қатысты, яғни ойшыл-философ ақын деген мағынада айтамыз» — деп, З.Ахметов ұлы дарынға үлкен баға береді де: «Ақын тұлғасы қаншалықты ірі болса, ықпалы соншалықты зор болатыны, айналасына түсетін жарығы да мол болатыны анық», — деген тұжырым жасайды.

Абай өзінен кейінгі ақындардың барлығына «Жарығын түсірді» десек, өсіріп айтқанымыз емес. Өйткені «Абай — қазақтағы суретті, сұлу сөздің атасы, тереңге сырлы, кең мағыналы кестелі өлеңнің атасы. Қазақ өлеңіне өрнек берген, түрін көбейтіп, қалыбын молайтқан – Абай. Ол қазақтың ішінен оқушы тапқан». Ұлы Мұхтар Әуезовтің бұл ойларынан артық Абай болмысын тап басып тану қиын. Абай дәстүрін жалғастырушылар оның осы «оқушылары». Олар ХХ ғасыр бас кезіндегі қазақ поэзиясын әлемдік деңгейге көтерген Шәкәрім, Ахмет, Міржақып, Сұлтанмахмұт, Мағжан сынды бір туар дарындар еді. Бұлардың бәрі өз кезегінде Абай ұлылығын тануға ұмтылып, ақындығын бағалауға тырысқан болатын. Осы орайда Абай ақындығын бағалаудағы олардың ұлы ақынға берген атаулары да әрі қызық, әрі ой саларлық. Ең жақын шәкірті Шәкәрім «Ұлы ұстаз» тұтса, Ахмет «Қазақтың бас ақыны» деп біледі, Мағжан үшін «Ақындар хакімі» болса, Сұлтанмахмұт «Ақындар пайғамбары» көреді.

Абай ұлылығын тани біліп, ақындығына табынған осынау «оқушылар» ұлы ақын дәс-түрінің әр қырын, әр бағытын өз шығар-машылық мүмкіндігіне, ұстанған мақсатына орай дамытып, жаңғыртып әкетті.

Абай – сонымен қатар келер ұрпақтан үмітін еш жоймаған аса зор жасампаздық  тұлға. Өзін өнеге етер ұрпақ жайы ұлы арман күйінде қалмасына сенген оның:

Білімдіден шыққан сөз,

Талаптыға болсын кез.

Нұрын, сырын ұғуға,

Көкірегінде болсын көз, -

деген ел жастарына қояр талабы шын мәнінде жүзеге асты десек, оны Шәкәрім, Ахмет, Міржақып, Мағжан, Сұлтанмахмұт, т.б. шығармашылық тұлғалар болмысынан табамыз.

Өздерінің ақындық жолының бастауында-ақ, олар Абай үмітін жалғастыруды шығармашылық мақсат тұтты. Қалай болғанда да өлең сөз деп танылған сөз өнері арқылы халқына септігін тигізудің қамын ойлады. Сөйтіп, ұлы ұстаз міндет артқан ақындық өнерпаздықты мирас етіп, оның дертпен тең екенін жанымен түсінді. Елге ой айтуға өлеңді оңтайлы көріп, соны дұрыс санап, сөзінің діттеген жеріне жетеріне сенім артты. Елді оятуды мақсат тұтқанын өздеріне бақыт санады. Мәселен, Ахаңның «Жазушы қанағаты» атты өлеңіндегі мына жолдар осының куәсі:

Бұл сөзді біреу алмас, біреу алар,

Құлағын біреу салмас, біреу салар.

Теп-тегіс көпке ұнау оңай емес,

Кейіне жарамаса, кейіне жарар.

Қайсысы ықыласын салып тыңдап,

Жаратпай қайсыбірі теріс қарар.

Дүниеде сүйгенім бар, күйгенім бар.

Солардан аз да болса белгі қалар [4, 57].

“Ызыңдап ұшқан сары масаның” тірлігін өмір-күресте арқау еткен Шәкәрім, Ахмет, Міржақып, Сұлтанмахмұт, Мағжанның  «бал араның» тынымсыз еңбегіндей  ісі түбі жарыққа шықты. Олар бүгінгі дүниеде «рухани көсем» атанып, болашақ ұрпақтың бой түзер бәйтерегіне айналды.

Абайдың төл шәкіртіне саналатын Шәкәрім өлеңдерінде айырықша көзге түсетін ерекшелік — азатшыл, күресшіл рух. Бұл қасиет оған Абайдан жұққан. Абай поэзиясынан үйренген үлгі екендігіне мына жолдар дәлел бола алады:

Патша құдай, сиындым,

Тура баста өзіңе.

Жау жағадан алғанда,

Жан көрінбес көзіме.

Арғын, найман жиылса,

Таңырқаған сөзіме.

Қайран сөзім қор болды

Тобықтының езіне.

Ұлы ақын өз заманында жұрт түсінбей қор болғандығын аһ ұра өкінішпен еске ала отырып, «Жау жағадан алғанда, жан көрінбес көзіме» деп рухының биіктігін танытады. Сол бір рух биіктігі Шәкәрімнің қай өлеңінде болсын көрініс тауып жатады.

Шәкәрім сонымен бірге Абайдың қоғам туралы толғамын, адам болмысын танудағы ізденісін, адамдық, азаматтық имандылықты, ар-ұжданды, адамгершілікті уағыздау өнегесін, білім мен өнер шашпақ үлгісін, теңіздей терең ойшылдығын ұлы ұстаз дәстүрін сақтай отырып, жаңаша жаңғыртып, жасампаздықпен дамытты. Ол ұстаз ұстанған ұлы мақсатты айқын аңғарып, ақын ағаның жан дүниесін өзіндей тани білді. Сондықтан да ойлары үндес шығып, сырлары бір бірлік бойынан табылып жатты. Абайдың көзі тірісінде жазылған «Жастарға» атты өлеңінде Шәкәрім:

Кел, жастар, біз бір түрлі жол табалық,

Арам айла, зорлықсыз мал табалық,

Өшпес өмір, таусылмас мал берерлік,

Бір білімді данышпан жан табалық.

…Сақ болалық, бір шоқып, бір қаралық!

Қарауылдар мезгіл ғой, тұр, қаралық!

Жүз айтқанмен, өзгенің бәрі надан,

Жалыналық Абайға жүр баралық, -

деп, ұстаз ұлылығын танып, жастарды Абай төңірегіне топтастырып, данадан тәлім алуға үндесе, кейінгі өлеңдерінде ұстаз болмысымен тіпті үндесіп, оның рухын терең ұғынғандығын дәлелдей түседі.

Кім жалғыз, дүниеде есті жалғыз,

Болмаған соң мұңдасар бір сыңары.

Жалтақтап жалғыз Абай өткен жоқ па?!

Табылды ма қазақтан соның пары?

Бұл «бұл қазақтан мұңдасар жан таппаған» Абай рухымен астасу емей, не? Ұстаз жанын таныса, Шәкәрімдей танысын!

ХІХ ғасырдың екінші жартысынан бастап күрт алға басқан ағартушылық ой-сананың өрістеуі Абай арқылы қазақ поэзиясына азаматтық ой-толғанысты әкелген болатын. Шәкәрім де ұлы ұстаз ұстанған осы бағытты дамытты. Азаматтық поэзияға тән биік асқақ-тық, өмір құбылысына терең үңілген таным-толғам Шәкәрім өлеңдерінің басты идеялық тұғырына айналды. Ақынның шынайы азаматтық болмысын, ақындық сенім көзін айқын-дайтын басты тақырыптар – қоршаған орта, табиғат әлемі, тартысты қоғам, қоғамдағы адам, оның болмысындағы қадір-қасиет, адамгершілік қағидалары және мінез-құлық, тәрбие негізі. Шәкәрім үшін нағыз адам деген атқа лайық жандар – ең биік идеал. Шәкәрімнің сыршыл поэзия арқылы адамдық болмысты тануға ұмтылған азаматтық ірі мақсатының бірі – ұлтының бойына бәле болып жабысқан осы бір жағымсыз қасиеттерден арылту. «Үйретуден жалықпау» қағидасын ұстанған Абайды дана ұстаз таныған Шәкәрім ұлы ақын ұсынған адамды адамдыққа тәрбиелеу атты жанды идеяны одан әрі дамытты. Данышпан Абай:

Болмашы кекшіл,

Болсайшы көпшіл.

Жан аямай кәсіп қыл! –

деп нақыл айтса, Шәкәрім де ұлтқа қызмет етуді адам баласының ең басты міндеті, қасиетті парызы санайды.

Адамдық борышың,

Халқыңа еңбек қыл.

Ақ жолдан айнымай,

Ар сақта, оны біл.

Мұнда ол өзінің өмірлік тәжірибесін алға тартады. Шәкәрім өлеңдеріндегі азаматтық тұлғаның болмысын айыратын көрсеткіште осыған тығыз байланысты. Яғни ұлт алдындағы борыш ұғымы алдыңғы қатарға шығып, азаматтың халқына сіңірген еңбегіне қарай бағалануы. Ал өмірде адам болып қалу үшін, адамгершілікті жоғалтпау үшін не қажет?! Адамның адам болып қалуы – әлемдегі сөз өнерін қадір тұтқан бұрынғы-соңғы бар суреткерді толғандырған киелі мәселе. Замананың заңғар жазушысы Шыңғыс Айтматов бұл сұрақ-ты ХХ ғасыр биігінен адамзат алдына қоя білді. “Қашан адам қалады адам болып?! Соғыста да сол сұрау, бейбіт күнде де сол сұрау!” деген ұлы толғаныс адам өнер атты ұлы үрдісті жанына арқау еткелі бері “күн тәртібінен” бір түскен емес. Бұл сұрақ қазақтың ұлы ақындары Абай мен Шәкәрімді де өмірді сөзбен өрнектеген суреткер ретінде толғандырмай қоймасы хаһ. «Адам деген даңқым бар, Адам қылмас халқым» бар күңіренген Абай ұйықтаған ойды түртпек ниетпен адамның адам болып қалуын көздеп, талай даналықты алға жайып салды. Ұлы ақынның адам болып қалу үшін ұсынған бес қағидасын:

Өсек, өтірік, мақтаншақ,

Еріншек, бекер мал шашпақ –

Бес дұшпаның білсеңіз.

Талап, еңбек, терең ой,

Қанағат, рақым, ойлап қой –

Бес асыл іс көнсеңіз.

Шәкәрім “Талап пен ақыл” өлеңінде сегізге жеткізеді:

Сабыр, сақтық, ой, талап болмаған жан,

Анық төмен болмай ма хайуаннан.

Ынсап, рахым, ар, ұят табылмаса,

Өлген артық дүниені былғаған.

Шәкәрім Абайдағы өнер-ғылымға үндеудің арнасын отаршылдықтың езгісіндегі ұлтының бостандығы жолындағы күреске бұруға ұмтылып, ол жолдағы ел мен ер бірлігінің атқарар міндетін айқындауды шығармашылығының негізгі өзегіне айналдырады. Жаңа ізденістерге бет бұрады. Осы бетбұрыстан кейінгі өз шығармаларына азаттық ойды арқау еткен Ахмет, Міржақыптарға ой салған алғашқы идеялардың көрінісі бой көрсетеді. Әрине, Шәкәрім шығармалары тікелей азатшылдық күресті меңземегенмен, осы ойдың өміршең болуына, өзінен кейінгілердің шығарма-шылығынан мол орын алуына септігі аз болған жоқ. Азаттық ойдың, ұлт-азаттық идеяның орнығуына үлкен әсер етті. «Қош» атты өлеңінде:

Мен қайғы жедім ғой,

Қапы өтті дедім ғой.

Қазағым, қам ойлан,

Сен де адам едің ғой, -

дейді Шәкәрім. Бұдан біз ел-жұрт қамын ойлаған тұлғаның халқына қайырылуын көре-міз. Мұнда үмітсіздіктен гөрі сенім басым. Туған халқының бойындағы ұлы күштің бұлқы-нысына сенеді ақын, сол сеніміне үмітті серік етеді. Тұлғаның толығарына, елінің оянарына ақын үлкен сеніммен қарайды.

Әдебиеттегі жаңашылдық пен дәстүр ұғымдарының нақты белгісін осы Шәкәрім шығармашылығынан көреміз. Дәстүр дегеніміз М.Әуезовтің сөзімен айтқанда: «…мағынасына характер де, түр де, оқу мен өсу де, дами түсіп өзгеру де, мазмұн мен сыртқы сипат көрік-күй мәселесі — бәрі де кіретін нәрсе».

Бұл тұрғыдан келгенде Шәкәрімнің Абайдың інісі ғана емес, дарынды шәкірті екендігін, ұлы ақын дәстүрін өзіне тән өрнегімен әрлеп алға апарушы екендігін алғаш айтып, ғылыми тұжырым берген Мұхтар Әуезов болды. Шынында Абай мен Шәкәрім арасындағы шығармашылық байланыс аса терең. Ол — құрғақ еліктеушілік емес, бірін-бірі толықтырған өнерге тамырластық.

Шәкәрім шығармашылығында таза ағартушылық тақырыптың да орны ерекше. Шәкәрім жәй оқуға шақырушы емес, Шәкәрім үшін оқу-білім, ғылым жолы. Оның бұл ойлары “Сен ғылымға”, “Сынатарсың өзіңді”, “Ғылымсыз адам хайуан” т.б. өлеңдерінда анықта, нақты көрініс тапқан. Ол — әйтеуір оқудың жоқшысы емес, сол оқу апарар танымның жол басшысы.

Ғылымсыз адам — айуан,

Не қылсаңда ғылым біл.

Ғылымға да керек жан,

Ақылсыз болса ғылым тұл.

Шәкәрімнің ғылымға үндеудегі мақсаты тым алыста. Ол — алдыңғы толқын қалыптастырған ағартушылық бағытты одан да әрі жетілдірмек ниетте жүрген “Жаңа жолдың басшысы”. “Оқу білім бұлағы, білім өмір шырағы” деген қағиданы ұстанған, білім шырағының таным шам-шырағына айналуын аңсаған ұлы ағартушы. Үш-ақ түрлі өмір бар:

бәрі де мас, Бір рәуішті болады шал менен жас.

Ең керекті дегенің — ортаншы өмір,

Түгел қолың жетпейтін бір жанталас.

Қапы өткізбе сол кездің бір сағатын,

Өкінішті қалмайды кетсе ағатың.

Күні-түні дей көрме, ғылым ізде,

Қалсын десең артыңда адам атың, -

дейді Шәкәрім. “Үш-ақ түрлі өмір бар”… Осы бір жолдарда адам өмірінің бүкіл болмысы айқындалып тұр. Ақын өмірдің ортаншысын көрсету, соған негізгі ойдың салмағын сала меңзеуі арқылы, адамды ізденіске, білімге талпындырады. Осынау екі шумақ арқылы түйінделген тұжырымда, ақынның ағартушылық ой идеясының тұтқасы жатыр. Ол – ізденіс, ол – еңбек.

Ал еңбек тақырыбы – Шәкәрімнің бүкіл ағартушылық болмысы мен даналық ойының  дәні де нәрі. Абай “еңбек түбі зейнет” деген ұлы қағиданы ұстанып, “Еңбек етсең ерінбей, тояды қарның тіленбей” деген қанатты сөз қалдырса, Шәкәрімдегі еңбек ізденіспен тығыз байланысты. Шәкәрімдегі ой “Инемен құдық қазғанды” меңзейді. Және ол үнемі алға ұмтылысты жақтайды, соған үндейді. Оған үлгі ретінде Абай жолын ұсынады.

Шәкәрімді ақын ретінде де, дана ойшыл ретінде де толғантқан, тұңғиық ойдың тереңіне тартқан тылсым сырдың бірі – «өмір» ұғымы. Ол ақынның «Дүние мен өмір», «Өмір», «Тумақ, өлмек – тағдырдың шын қазасы», «Өмір сырын көздесең», «Анадан алғаш туғанымда», «Үш-ақ түрлі өмір бар…» өлеңдерінің тақырыбына арқау болған. Қашанда болмасын, қай заманда болмасын ақындар адам ғұмырына өз өресі жеткен биіктен ой жіберуге тырысып-ақ баққан. Ежелгі жыраулар, жыраулық толғам мен ақындық айқындықты ұштастырған Бұқар толғауларынан мұны айқын байқаймыз. Абай да, Шәкәрім де бұдан тыс қала алмайды. Дүниеге келу мен кетудің мәні не де?.. Өмір соңы өкініштен тұра ма?.. Өкінбестей айла бар ма?.. Міне, Шәкәрімді толғандырған осы сұрақтар. Адам баласының дүниеге келуінің өзінен Шәкәрім оның өмір жолының бар мәнін ашып береді.

Анадан алғаш туғанымда,

Жыладым неге дыбыстап? –

деп басталатын өлеңінде ақын адам өмірінің мың құбылған астарлы сырына үңіледі. Сәбилік түйсік пен есейген сезімнің тоғысынан өмір атты ұлы ұғымның мәнін ашуға ұмтылады. Әлгі сұрақтың жауабы қандай болмақ? Жауабы мынау:

«Мұқтаждық өмір жолы бұл» деп,

Мұңайтып ақыл жылатқан.

«Жас өмір қызық оны біл» деп,

Алдамшы үміт уатқан.

Ақын ойынша өмір қиындығын жеңер жалғыз күш — алғы күннен жақсылық күтер үміт. Үміт алға жетелейді. Бірақ үмітке «серік» қажет, ол — «серік» — «өмір өлімге тұсалғанға» шейінгі аралықтағы қажет қасиеттер.

Еңбекке шыда, ебін тап та,

«Сабырдың түбі — сары алтын».

Өзімшіл болма, көпті ардақта,

Адамның бәрі өз халқың.

Ынсап пен мейрім, әділетті,

Жаныңдай көріп, жан сақта.

Ол жолда өлсек, неміз кетті

Мақсатқа жетпей қалсақ та.

Ұлы Абай өмір туралы:

Жас қартаймақ, жоқ тумақ, туған өлмек,

Тағдыр жоқ, өткен өмір қайта келмек.

Басқан із, көрген қызық артта қалмақ,

Бір құдайдан басқаның бәрі өзгермек, -

деп, толғанса, Шәкәрімнің де өмір туралы тұжырымы осылай өріледі. Бірақ Шәкәрім танымының бір сыры – ол өмірдің алдамшы екенін біле тұра, оны өкінбестей өткізудің нақты мысалдарын алға тартуында.

Тумақ, өлмек – тағдырдың шын қазасы,

Ортасы өмір, жоқтық ғой — екі басы.

Сағымдай екі жоқтың арасында,

Тіршілік деп аталар біраз жасы.

Иә, өмірге келдің, кеттің, белгі бар ма?! Белгі қалуы мүмкін бе? Сағым дүние сағым күйінде қала бермек пе… Өкініш! Ал осы сағым дүниені сағынышты өмірге айналдыруға бола ма? Болады. Ол үшін Шәкәрім жеті нәрсені бұлжытпай орындауды ұсынады.

Өмірдің өкінбейтін бар айласы,

Ол айла — қиянатсыз ой тазасы.

Мейрім, ынсап, әділет, адал еңбек,

Таза жүрек, тату дос — сол жарасы.

Шәкәрім – нағыз лирик ақын. Оның лирикасы сыршыл сезімге толы. Өлеңдері көркемдік бояуы қанық, жүректің қылын шертетін нәзіктікке бай болып келеді. Абай өлеңдерінен табылатын суреткерлікке тән белгілер Шәкәрімнің лирикасынан да бой көрсетіп отырады. Өйткені Шәкәрім – Абай дәстүрін, оның сөз өнеріндегі үлгі-өрнегін жаңашылдықпен байытып, дәстүр мен жаңашылдық бірлігінен жаңа жол, соны соқпақ тапқан ақын.

«Әкесінің баласы – адамның дұшпаны. Адамның баласы – бауырың» деген Абай қағидасын Шәкәрім – бүкіл өмір бойы берік ұстап өткен адам. Ақын:

Адамның маған бәрі бір,

Не мұсылман, не кәпір.

Тамам адам бір бауыр,

Бөлінбесе өлген соң.

Мен ұлтшыл емеспін,

Жақыным мынау демеспін,

Ашылсын анық көмескім,

Айтайын кезі келген соң, - дейді.

Шәкәрім поэзияны сөз өнерінің ең озық үлгісі деп біледі. Ұлы Абай «өлең сөздің патшасы, сөз сарасы» десе, Шәкәрім өлеңді «қоспасыз, таза күміске» теңейді. Сондықтан да ол өлең өнерінің асыл қасиетін ардақтап өткен. Оған өз шығармашылығы арқылы мысқалдай болса да нұқсан келтірмеуге тырысып баққан. Шәкәрім – поэзия өлкесінде өз биігінен еш төмендемеген, қазақ өлеңін биікке көтерген ХХ ғасырдың ең айтулы ақыны. Ол ақындықтағы Абай дәстүрін өрістете отырып, қазақ поэзия әлеміне өзіндік өшпес өрнегін салып кетті. Өзінің поэзияға, өлеңге қойған мына талабының өресінен шыға білді.

Ерікті билеп алсын айтылған жыр,

Сырты-гүл, жарасымды ішінде — сыр,

Жаныңның ләззат алар жарығындай,

Мәңгілік өшпейтұғын төгілсін нұр.

Өлеңнен сезім терген, сыр терген, сол арқылы санаға ақыл құйып, нәр берген Шәкәрім асыл сөзі арқылы кейінгіге өсиет қалдырып, өнеге беріп кетті.

Адам үшін еңбегім, Өмірден бар тергенім. Қалағанын қарап ал, Мұрам сол, жастар бергенім!- деп өзі айтқандай, соңына мол мұра қалдырып, таңдауды да, толғауды да кейінгі ұрпаққа аманат етті.

ХХ ғасыр басындағы Абай дәстүрін биікке көтеріп, жаңашылдықпен дамытқан, сөйтіп қазақ поэзиясында өзіндік дәстүрін қалыптастырған ұлы ақынның бірі – Мағжан Жұмабаев. Мағжанның бүкіл өмірінің мәніне айналған Абай поэзиясы — рух биіктігінің белгісі. Абай мен Мағжан – ой-сана, ел алдындағы ұлы міндетті ұғу, рух бірлігі жағынан өте жақын ақындар. Өйткені Мағжан «ақынның ақының» ретінде Хакім Абайдың сыр мен сезімге толы көңіл күй лирикасын, адамның ішкі болмысына терең бойлаған сыршылдығын, жан тербетер сезімнің терең ирімдерін жүрекке дөп жеткізер сезімшілдігін, жансызға жан бітірер суреткерлігін шебер игеріп, оны «европалық әшекеймен» үлбіретіп, өзіндік үлгі тауып, өзгеше өріспен ұштастырды. Қазақтың дәстүрлі поэзиясынан қанып ішіп, Абайдай ұлы рухани ұстаз тапқан Мағжан өз шығармашылығының алғашқы кезеңінде еліктеуімен бірге, өз үрдісін табуға тырысты. Үйрену мен ізденуді ұштастырған дарынды ақын өзіне деген сенімді шегелей түсті.

Қазақ өлең өнерінің жарық жұлдызы «Алтын хакім Абайға» арнаған өлеңінде жасырын тұрған лирикалық қаһарманнан біз осындай сенімді байқаймыз.

Тыныш ұйықта қабіріңде, уайым жеме!

«Қор болды қайран сезім босқа» деме,

Артында қазақтың жас балалары мен

Сөзіңді көсем қылып жүрер жеңге!

Мағжанның «Артыңда қазақтың жас бала-лары» сөздерінен Абай ізін басқан ұрпақтың атынан сөйлеген ақынның сертті үнін аңға-рамыз. Абай арқылы ақындықты пайғамбарлық, хакімділік деп түсінген ақынның олар тудырған туындыларды “қасиетті сөз” деп білгенін, оның ермек үшін жазылмайтынын, жан мен ар тазалығынан жаралатынын, сондықтан да теңдессіз биік өнер екендігін әу бастан танығанын төменгі өлең жолдарынан байқаймыз.

Жанымның жаны,

Тәнімнің қаны,

Тіршілігім сенімен,

Ойландым — тоймадым,

Іздедім — қоймадым,

Кеңес біраз менімен,

Естісе сені — жан ұйыр,

Бағаңды білмес көп сиыр!

Ақынның «Өлең» атты шағын өлеңінен алынған бұл үзіндіден Абай үлгі шашқан өлең өнеріне деген құштарлық пен оның құдіретіне деген шексіз сүйіспеншілік сезіліп тұрған жоқ па?!

Міржақып өлең өнерінің Абай таныған құдіретін мойындау арқылы оны ұлттың санасын азаттық  күреске оятудың күшті құралы деп біліп, өз поэзиясына азатшылдықты арқау етуі негізінде Абаймен іштей үндесіп, өлең өлкесіне өзіндік рух септі.

Сұлтанмахмұт әлеуметтік өмірдегі теңсіздік көрінісін шыншылдықпен суреттей біліп, қоғам-дық қайшылықтың негізін «көкірек көзімен» көріп, нақты танып-біліп, ащы шындықты ақындар пайғамбары санаған Абайша айта алып, шыншылдыққа суарылған азатшыл ойдың өрісін кеңейтті.

Қарап отырсақ, ХХ ғасыр басындағы ақындар Абай мұрасынан үлгі-өнеге ала отырып, ұлы тұлғаның сан қырлы, мол сырлы поэзиясынан жандарына жақын, рухына үйлес, өз ой-пікірімен үндес келер тұсын үйіріп әкетіп, жаң-ғырта да жаңаша дамытқанын байқаймыз.

Иә, бірінің-бірі жалғасы іспетті Ұстаз бен шәкірттер шығармашылық байланысы — үлкен ізденістерге апарар сара жол. Соның шынайы көрінісін Ахмет Байтұрсынұлы поэзиясынан табамыз. Ахмет шығармашылығы — қазақ өлеңінің реформаторы ұлы Абай мұрасының тікелей жалғасы. Оның қай өлеңін алып қарасақ та, не тақырып шешімінде, не сөз саптау мәнерінде, не өлең құрылысында Абай ақын өнегесі сезілмейтін тұс кемде-кем. Ең бастысы — олардағы идеялық үндестіктің бірінен екіншісінде жал-ғасын тауып, уақыт талабына орай жаңашылдықпен дамытылып отыратындығы.

Ахмет бас ақынға қоғамның ең көкейкесті мәселелерін қозғаған ой-толғам, отарлық қыспағындағы ұлттың қамын ойлаған тұстан үндесіп, азаматтық ұстанымынан туындаған азаттық сарынды алға тартуымен жаңаша жол тапты.

Елдің бетке ұстар азаматтарын бірлікке шақырып, күреске үндеген Ахмет өлеңдері бостандықты, азаттықты аңсаған әлемнің алдыңғы қатарлы прогресшіл үнімен ұштасып жатады.

Мен бұқтым-жаттым,

Сен бұқтың-жаттың,

Кім істемек қызмет?!

Ауызбен айтып,

Істерге қайтып,

Жоламасақ не міндет?

Осы Ахаңның өзіне тән сарын, өзі салған жол дейтін күресшілдік рухтың өзінде Абай тәлімінің астары жатқандығы айқын. Абайдың атақты «Сегіз аяғындағы мына жолдар соның куәсіндей:

Біріңді қазақ, бірің дос,

Көрмесең істің бәрі бос.

Малыңды жауға,

Басыңды дауға,

Қор қылма, қорға татулас.

«Сегіз аяқ» демекші, осы өлең үлгісінде жазылған Ахметтің «Жиған-тергенін» осынау Абайдың даналық туындысының дүниеге қайта келген бір сыңары деп бағалауға болатындай. Өзгені былай қойғанда, екі ақынның сөз бас-тауларына дейін егіздің сыңарындай төгіліп түсуі ғажап келісім емес пе?!

Абай:

Алыстан сермеп,

Жүректен тербеп,

Шымырлап бойға жайылған.

Қиуадан шауып, Қисынын тауып,

Тағыны жетіп қайырған.

Толғаулы тоқсан қызыл тіл,

Сөйлеймін десең өзің біл.

Ахмет:

Оюын ойып,

Орындап қойып,

Түр салғандай өрнекке.

Қиыннан қиып,

Қиырдан жиып,

Құрап, сөзді термекке.

Еңбекке егіз, тіл мен жақ,

Ерінбесең, сөйлеп бақ!

Ахметтің тек ағартушылық, өнер-білім, күреске үндеген өлеңдерінде ғана емес, терең философиялық түйін түйген өлеңдерінде де танымы, түйсінуі Абаймен сабақтас өріліп жатады. Оның «Н. Қ. Ханымға (Нәзипа Құлжановаға арнаған) өлеңінде бұл жай тіпті жақындық танытады.

Бұл өлеңінде Ахмет:

Тән көмілер, көмілмес еткен ісім,

Ойлатындар мен емес бір күнгісін,

Жұрт ұқпаса, ұқпасын жабықпаймын,

Ел бүгіншіл, менікі ертеңгі үшін, -

деген зор сенім мен үлкен философиялық ой түйеді. Азаттық үшін күрес жолындағы сансыз қиындықтар, жазықсыз жапа шегу мен қудалау, қиын тағдыры мен арпалысты өмір, бостандықтың мәні мен мақсаты жайлы толғаулар ақынды осындай өмір мен өлім, бүгін мен болашақ туралы терең тұжырымға алып келеді. Ол ғұмырын арнаған игі істің жемісі мен жеңісін ертеңінен күтеді. Алға жетелген ақ арман биігінде мерт болудан қамықпай, тәні өлгенмен, рухы өлместігіне сеніп, бүгіннен келешектің жалғасын көреді. Осы арқылы адамның өмірі мен өлімі жайлы — «менің мен «менікінің» айрылғанын, өлді деп ат қойыпты өңкей білмес» деп ұлы Абай түйген ойды өрістете түседі.

«Н. Қ. Ханымға» өлеңінен біз елінің ертеңі үшін, жарқын болашағы үшін бойындағы барын сарп етер, ештеңесін аямайтын қаһарман күрескер бейнесін танимыз:

Шаршайды деп ойлама шалдыққаннан,

Ұзақсынып жатпаспын жалыққаннан.

Жұрт қолымнан келмесе өкпелемес,

Барым сақтап, мен аяп алып қалман.

Ұлы Абайдан тәлім алып, өлең құдіреті арқылы халқына ой салып, саналы іс-әрекетке, күреске үндеу – Ахмет поэзиясы әкелген жаңа арна. Сондықтан ол қазақ поэзиясында бастаған жаңа бағыт – ұлттық бірлік пен ұлттық азаттықты жырлау. Құр жырлау, құрғақ ойбай емес, бостандықтың биігіне алып шығар жолды көрсетіп, жөн сілтеу. Ахметке дейінгі ақындар өз халқының қайғы-қасіретін сезініп, жаны езіле жырлағанымен, құтқарудың жөнін айта алмады, ал Ахмет көрер көзге, сезер жүрекке мұны көрсетіп ғана қоймай, нысана етіп қоя білді. Бұның басты себебін С.Қирабаев: «Олардың (Ахмет Байтұрсынов, Міржақып Дулатов) бүкілроссиялық дамудың жаңа бір кезеңі туғанын дұрыс танып, соның ыңғайымен қазақ қоғамын қозғалысқа келтірудің жолын іздеуінен» [5, 78 б.], — деп біледі.

Ахмет поэзиясындағы ағартушылық – оянуға, ояну – қасіреттің сырын білуге, бас кінәліні сезінуге, сезіну – бостандыққа жол ашар бұлқынысқа жетеледі. Міне, Ахметтей поэзияның ұлы тұлғасы салған өлең өлкесіндегі сара жол осы.

Ақын аз Байтұрсынов Ахметтей,

Сөзі алтын, мағынасы меруерттей,

Осыдан ғибрат алып жас жігіттер,

Һәммасы өз халқына қызмет еткей! –

деп Міржақып тегін айтпаған. Сұлтанмахмұттың сонау 1914 жылы «өткірсің наркескеннің алмасындай» деуі осыдан еді.

Қашанда жаңа ой, жаңа жолдың қалыптасып кетуі, көкейден шыға қалуы қиын. Ахаң тағдыры да, өлеңі де жасандылықтан сау. Ол еркін­дік үнін өлең арқылы шырқау биікке көтерді. Абайдан тәлім алып ғана қоймай, өзіндік сара жолын да әкелді. Қазақ поэзиясына Ахмет Байтұрсынұлы әкелген елдік, еркіндік, азаттық сарынын Міржақып, Мағжан, Сұлтанмахмұт, Бернияз, Сәкен, Ілиястар азаматтық абыроймен көтеріп тың ізденістермен байытты, жаңа рухани биіктерге көтерді.

Ахмет поэзиясының арналы бағыты, қазақ әдебиетінде алар орны жайлы Міржақып Дулатов: «Ол қарапайым да түсінікті қазақ тілінде азаттық туралы, ұлт туралы, езілген, артта қалған қазақ ұлты туралы жырлады. Ол – қарсылықшыл ақын. Ол поэзиясын қазақтарды езген монархиялық Ресейдің саясатымен күресудің құралына айналдырды. Ішкі сұлулы­ғы мен мазмұны жағынан, жинақылығы мен желілігі жағынан А.Байтұрсынұлы жырлары қазақ әдебиетінде бірінші орын алады» [6.19 б.], — деп өлеңдері өршіл рухымен дараланатын­дығын атап өткен болатын.

Тапшылдыққа қанша табынса да, Ахаңның қазақ жазба әдебиетіне жаңа сарын, жаңа үлгі әкелгенін таныған, Ғ.Тоғжановтың: «…Ахметті қазақ еңбекшілері ұмытпайды. Бір кезде «Сары маса» болып ызыңдап оятқан Ахметті қадірлей біледі. Көбіміз сол Ахметтің бауырында өскенбіз. Сол кездегі Ахметтің әлі де ескірмеген үлгілі сөздері, үлгілі істері көп. Ахметтің тарихи ісіне, тарихи маңызы бар өлеңдерін әлі де біз үлгі қыламыз. Абай, Ахмет сықылды өз тұсына ие болған тарихи адамдарын қазақ еңбекшілері сыйламақ» [7, 29 б.], — дегеніне қосылмау қиын. Ендеше ұлы Абай салған сара жолды одан әрі дамытып, қазақ поэзиясына өзгеше ойлы өлең әкелген Ахмет Байтұрсынов шығармашылығы кейінгі ақын-жазушыларға өзіндік үлгі-өнеге болары сөзсіз. Қазақ ой-санасының қос алыбы қоғамдық дамудың әр кезеңінде өмір сүргеніменен, үнемі ойы үндес, жүрегі тілдес екендігі айдан анық.

ХХ ғасырда Абай дәстүрінен үлгі алып, қазақ поэзиясын әлемдік деңгейге көтерген бір-туар ақындар дүниеге келіп, олардың әрқай-сысы соны үнімен, тың тынысымен қазақ поэзиясы айдынында емін-еркін жүзді.

Поэзиясы аз да болса саздығымен, қазақ өлеңінің төл табиғатынан туған тазалығымен, бір естігенде-ақ көңілге қона кетіп, ойға ұялай қалатын әрі бейнелі, әрі мағыналы сөз үлгісімен ерекшеленетін Ахмет Байтұрсынов, жеке басының, әлеуметтік топтың, немесе белгілі бір таптың мүддесі емес, ел мұңы, ел шері, ел зары, ел кегін жырлаған Міржақып Дулатов, заманымыздың атақты жазушы Мұхтар Әуезов айтқандай “жарқыраған әшекейімен, Европалығымен” тамсандырған жыры сұлу, сезімі сыршыл Мағжан, терең танымдық өлеңдерімен, асқақ романтикалық эпикасымен толғандырған Шәкәрім, қазақ ой-санасының аспанына жарық “күн” сәулесінің нұрын шашуды, өлең өнерінің “толған айы” болуды аңсап, ұлтының ұлы мұратын алға асыруға ұмтылып, поэзия көгінде жарық жұлдыздай жарқырап өткен Сұлтанмахмұт қазақ әдебиетінің “алтын кезеңінде” өмір сүріп, туған әдебиетімізге қайталанбас туындылар сыйлады. Олардың бәрі Абайды поэзия әлеміндегі ұлы ұстаз тұтты. Ұлы ақын дәстүрін жаңашылдықпен дамытты. Сол арқылы қазақ поэзиясында мәңгілікке өшпес із қалдырды.

ӘДЕБИЕТ

1. «Қазақ», 1913, № 3

2. «Қазақ», 1913, № 41

3. Мұхамедханов Қ. Абай мұрагерлері. — Алматы: Атамұра, 1995.

4. Байтұрсынов А. Шығармалары. — Алматы: Жазушы, 1988. — 267 б.

5.Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. — Алматы: Білім, 1995. — 288 б.

6.Дулатов М. Байтурсынов Ахмет Байтурсынович. Общество изучение киргизского края. Вып. 3. — Оренбург, 1922. 7.Тоғжанұлы Ғ. Жүсіпбектің сыны, Мағжанның ақындығы туралы. — М., 1926. — 119 бет.

Ө.Әбдиманұлы
Abai.kz

Қазақ хандарының билік құрған дәуірі қазақ елінің тарихи өмірінде оның мүддесінің қорғалуында, мемлекеттің өркендеу жолында тарихи маңызы бар дүние. Олар қазақтың идеясы мен мәдениетінің қалыптасуын қамтамасыз етіп, сақтап отырды.  Қазақтың ең соңғы ханы Кенесарының билігі осы бір дәстүрлі қазақ қоғамының өрісінде қазақ хандарының билігін қалпына келтіру үшін тарихта орын алған. Кенесары хан идеясының негізі Абылай мен оның баласы Қасым ханның тарихи қызметтерінде жатыр. Кенесарының әкесі Қасым хан балаларымен ұлт азаттығы үшін күрескендігі тарихтан белгілі, ол күрестің басында ел тәуелсіздігін қайтаруға, ел мүддесін сақтап қалуға бағытталған қазақ тұлғасының идеясы жатыр.

Қазақ хандары билік құрған қазақ қоғамының саяси өмірін, оның мәдени өрісін, экономикалық даму бағытын зерттеуде, алдымен мемлекет билігін жүзеге асырып отырған хандар мен батырлардың саяси ұстанымын, көзқарастарын зерделеу қажет. Нақты тарихи деректерге сүйенсек қазақ тұлғалары құрған хандық биліктің мемлекеттің сыртқы саясатын жүзеге асырудағы негізгі принциптері қазақ жерлерін сақтау, мемлекеттің өмірін жақсарту, тұрақтылығын қамтамасыз ету және көршілес елдермен саяси қарым қатынасты болу мәселелерін қамтиды. Бұл қазақ хандарының дәуіріндегі мемлекет саясатының негізгі бағыты. Қазақтың ең соңғы ханы Кенесары хан билігі осы бағытта қолға алынды, ел мен жерге қатысты мәселелердің жүзеге асуы ұлт мүддесіне негізделді. Кенесары хан бастаған ұлт азаттық қозғалыстың тарихын зерттеуші қазақ ғалымы Е. Бекмаханов өз зерттеулерінде оның орын алу себебін көрсетіп кеткен: Қоқан ханымен тынымсыз күрес жүргізе отырып, Кенесары олардың шеңгеліндегі қазақ жерлерін өздеріне қайтаруды мақсат етті. Орынбор Шекара Комиссиясының төрағасы осыған байланысты Азиялық Департаментке былай деп жазды: «Өзінің (Кенесарының – Е. Б.) Қоқан жерлерін басып алуға тырысуының түпкі мақсаты – сол жерді кейін қазақтарға бөліп беру»

Кенесары қазақтарға салық салуға да үзілді-кесілді қарсы шықты. Николай І – ге жазған хатында ол: «Біздің халықтан заттай төлем жинай бастады және оларға жан-жақтан қысым көрсетіп, шеттетіп жатыр», бұл «біздің халық үшін үлкен қасірет» - деп мәлімдеді. Генерал Горчаковка жолдаған басқа бір хатында ол былай  деп жазды: «Қазақ халқына баж салығын салыңыздар,  демек, бұл бізге қысым жасағандарыңыз... алым - салық төлеп сіздердің қол астарыңызда тұру, тіптен мүмкін емес.

Кенесары «қазақтардың ежелгі тәуелсіздігін қалпына келтіреміз, яғни тәуелсіз Қазақ мемлекетін құрамыз деген ұранмен күрес жүргізді [1. 186 б]. Қазақ хандары басқарған қазақ қоғамындағы ұлттық идея елдің мүддесіне тегістей қызмет етіп отырған, тұлғаларымыздың мемлекетті басқарудағы және оның мүддесіне қызмет ету жолындағы тәжірибелері мемлекет билігін дәстүрлі мәдениетін және тарихи қызметінің сақталуын толықтай қамтамасыз етіп отырған.

Мемлекеттің негізгі байлығы жер, жер байлығының негізінде қоғамның дамуын қазақ батырлары терең білген, соның салдарынан жерді азат ету, ұлттың өзгеде құндылықтарын сақтау мақсатында қарқынды күресі орын алғандығын олардың тарихынан терең ұғынамыз. Осы тұрғыдан пайымдайтын болсақ, хандарымыздың билігі сонау түркілердің мемлекет билігін жүзеге асырудағы елдігімен ұқсас, тіпті жерді азат ету жолындағы идеялары бір бірімен сабақтас. Оның қасиеті ел топырағындағы батырлықтың тарихи қалыптасу себептері негізінде тереңдейді.

Тұлғаны қалыптастыратын тарихи уақыт, тұлға саясатты қалыптастырса да, саясат тұлғаны жасай алмайды, тұлға бейнесін қалыптастыратын тұлғаның қасиеті, оны сақтайтын тұлғаның рухы, тұлғаның рухы тарихта немесе қоғамның жаңа бір тарихи кезеңінде де өмір сүруі үшін тектілік қажет, жоғарыда айтып өткеніміздей тектілік адам болмысының өрісіндегі құндылықтарды біріктіріп отыратын қасиет болса, тектіліктің қадір қасиетін бағалау үшін ел тарихындағы зиялылар рухы мен іс әрекетінің тәжірибелері ұрпаққа тегістей жетіп отыруы қажет. Кенесары заманында және алаш зиялыларының уақытында да олардың мемлекет мүддесінің тағдыры үшін күресуіне ұлттық идеяның ықпалын анық байқаймыз.

Көне дәуірден бері мемлекет билігін дұрыс жүзеге асыруда, мемлекет тәуелсіздігін сақтаудың стратегиялық бағдарламасын қалыптастырып заңды түрде жүзеге асыру үшін зиялылар мемлекет тарихын жазуды қолға алған. Себебі мемлекет билігі сол мемлекеттің тарихи тәжірибелері негізінде ғана өмір сүрген, мемлекет билікті дұрыс өз жолымен жүзеге асыруда мемлекет тұлғасы тарихи тұрғыда ойлай білуі қажет. Тарихи тұрғыда ойлау қазақ хандары мен батырларының қалыптасу жолынан мәлім болып отырғандай, олардың танымында бала кезінен ақ орын ала бастаған. Ел ішінен елді қорғап, оның мүддесіне адал қызмет ететін қазақ батырларының шығуына тарихи өмірдің болмысын сомдаған қазақ даналарының руханияты жетекші болып отырған. Е.Бекмаханов жазып кеткендей, «Халық аңыздары мен қиссаларында жырланған атасының образы Кенесарыға бала кезінен сүйікті болған деу керек. Ол Абылайды мақтан тұтатын және өзінің әрқашан оның ісін жалғастырушы және оның құқықтарының заңды мұрагері екендігін атап айтып отыратын.  Міне, сондықтан Кенесарының патша өкіметі орындарына жазған хаттарында және қазақтың әр түрлі руларына арнаған үндеулерінде Абылай есімі жиі аталатынын көреміз... Өзінің үндеулерінде ол «Абылай тұсында қазақтар еркін және бейбіт өмір сүргендігін» еске салып отырады. Абылай есімі Кенесары әскерінің жауға шапқандағы ұраны болды» [1. 213 б.].

Кенесары ханның ел басқарған тәжірибесінен ұғынып отырғанымыздай, билік бір адамның емес ұлт тұлғаларының тарихи өмір талабы арқылы дараланған рухани қызметтерінің негізінде жүзеге асып отырған. Мемлекет тұлғасы өзінің ел мүддесін қамтамасыз етуге бағытталған идеяларын жүзеге асыруы үшін, оның идеясы тарихи өмір кеңістігінде нақты практикалық деңгейде өмір сүруі қажет, яғни мемлекет билігінің тәжірибесі зиялылар тәжірибесінің негізінде қалыптасып, жүзеге асып отырады. Осы тұрғыдан қарайтын болсақ, Кенесары хан бастаған ұлт азаттық қозғалысқа түгелдей қазақ елдінің қатысуы оның идеясының ақиқаттылығында:

Кене ханның тұсында

Қарт бурадай жарадық.

Жауды жасқап, жапырып,

Жауға қардай борадық.

«Абылайлап» ат қойып,

Дұспанның алдын орадық.

Кене хан жазым болған соң,

Шіл боғындай тарадық.

Көрінгеннен қорғалап,

Кісі аузына қарадық!

Өзіміз шапқан Созақта

Сарттан ақыл сұрадық [2. 62 б.]. Қазақтың ең соңғы ханы Кенесары мен оның батырларының рухы осылайша қазақ руханиятының өрісінде сақталып, ұрпақ өміріне таратылып отыратын ұлттық идеямыздың өзегіне айналып сақталып қалды.

Кенесары хан билігінде қазақ батырлары мен билерінің, қазақ байларының қызметі маңызды болған. Ол өз билігін ел мүддесін қайтару мақсатында жүзеге асырып, мелекетті нығайту үшін билердің институтын, сауда қатынастарын және мемлекеттің әскери күшін нығайтуға аса мән берген.

Мемлекет қалпын сақтаудағы ең басты мәселе ел бірлігін нығайту, қоғамда әділеттілік орнату, зиялылар қызметінің халық сенімінен шығуы. Бұлар өмір тәжірибесі негізінде жүзеге асады, ол жүзеге асу үшін нақты идея мен білім қажет. Осы мақсатта Кенесары хан мемлекет қызметінің негізгі бағыттарын сақтап отырған.

Ел бірлігінің жойылуы, қоғамдық ыдырауға әкеледі, ал қазақ қоғамын ыдырату патша өкіметінің тарапынан қолға алынған отаршылдық саясатты жүзеге асырудың басты амалы. Бұндай жағдайда ел бірлігі қалпына келу үшін хандық мемлекет болуы қажет, себебі елдің тұрмыс өрісі тарылған сайын, яғни қазақ жерлерінің ресейдің қоластына кетуі қоғам өмірінде ішкі қайшылықтарды туғызды. Осының салдарынан елде ру аралық араздық орын ала бастаған. Е.Бекмаханов жазғандай, «Қазақтарды біріктіретін мемлекеттік бірыңғай орталықсыз қуатты Ресей патша өкіметіне және Орта Азия хандықтарына қарсы ойдағыдай күресуге болмайтынын Кенесары түсінген. Қазақтардың түбіне жететін олардың бытыраңқылығы, араларындағы ру араздығы...» [1. 283 б.]. Кенесары хан билігінің тарихи мәніне осы тұрғыдан қарайтын болсақ, оның қоғам болмысының ыдырау себептерін дәл түйіндеп, нақты шешімін таба білген мемлекет басшысы екендігіне көз жеткіземіз. Осыған байланысты Е.Бекмаханов өз зерттеулерінде Кенесары ханның патша билігінің өкілдеріне жазған хаттарындағы сөздерді де келтіреді: «Хорунжий Жаңбыршин Балғожаға жазған хатында Кенесары орталықтандырылған мемлекет туралы өз ойын ашық айтады:

Ойда Қоқан, қырда орыс,

Хакім болды қаласы.

Кімнен таяқ жегендей,

Біздің қазақ баласы,

Алдырып жүрген дұшпанға

Өзді өзінің аласы [1, 283 б.]. Кенесары хан идеясы қазақ идеясы, хандарымыздың тарихы, билердің даналығы, жырауларымыздың руханияты негізінде мемлекет бірлігін қамтамасыз етуге көңіл бөлген оның билігі тарихта осы ұлттық идеяны жүзеге асырудың маңыздылығын дәлелдеп кетті. Сыртқы саяси күштердің ықпалына тәуелсіз билік құру және оған қарсы әрекет етуде сауаттылық таныту Кенесары хан құрған биліктің бастапқы кездің өзінде ақ қуатты болғандығын айғақтайды. Ондағы билік түрлері ханның және батырлар мен билердің, ірі байлардың қолында болды.

Нағыз мемлекет әдептілік өмір сүрген қоғам, бұндай қоғамда мемлекет билігі тұлғалардың қолында болады және зиялылардың жауапкершілігі мен қызметінен ұлт мүддесі жоғары тұрады, ұлт мүддесіне адал қызмет ете білмеген адам мемлекет билігіне араласуы шектеледі, мемлекет тарапынан заңға тартылады. Кенесары хан билігінің рухы ең алдымен мемлекет басында ірі тұлғаларыдың тұруында, яғни ханның ең жақын әрі сенімді адамдары мемлекет билігін жүзеге асырды. Олар батырлар, билер және орта топтағы қазақ байлары. Мемлекет билігінің сапалы әрі нәтижелі жүзеге асуын қамтамасыз ету мақсатында хан кеңесі құрылған, кеңесті Кенесары ханның өзі басқарған, ол кеңесте негізінен мемлекеттің стратегиялық жоспары талқыланған: «Қазақ мемлекетінің басында Кенесарының өзі тұрды. Оның жанында ең жақын серіктерінен; батырлар, билер және ханның кейбір туыстарынан құрылған Кеңес жұмыс істеді. Хан Кеңесі – кеңесуші орган ғана болды; билікті ханның өзі ғана айтатын» [1. 285 б.]. 

Мемлекеттің билігі, оның ұстанатын саясаты, даму бағдарламасы жүзеге асып отыруы үшін міндетті түрде зиялылар кеңесі қажет. Кенесары басқарған хан кеңесінің құрамына ел мүддесіне адал қызмет ететін адамдар ғана кірген. Кеңес құрамындағы адамдарға қойылған талап жауынгерлік, ақылды болу, парасаттылық, әділеттілік және қиындықтан шығуда кәсіби біліктілік, шеберлік және т.б. Кеңес құрамындағы батырлар, билер елдің ішкі және сыртқы жағдайларын қатаң бақылап, талқыға салып отырған. Талқыланған мәселенің шешімін Кенесары ханның өзі шығарып отырған: «Кенесары хан Кеңесінің құрамына бытыраңқылықты қолдайтын текті феодал шонжарларды кіргізбеді.  Кеңеске азаттық күрес барысында хан құрметі мен сеніміне бөленген адамдар ғана мүше болды. Мәселен, оның інісі Наурызбай батыр, Ағыбай, Иман батырлар, өзінің елшілік табыстарымен атағы шыққан би – Шоқпар Бақтыбаев, Сайдақ қожа Оспанов және т.б. Хан кеңісінде елдің ішкі және сыртқы жағдайының аса маңызды мәселелері қаралды. Кеңес бар уақытта Кенесары пікірімен есептесіп отырды...»[1. 286 б.]. Кенесары хан билігінің тәжірибесінен байқап отырғанымыздай мемлекет ісіне жауапты зиялылар, бірақ жауапкершлікке бағыт беретін және осы жолдағы атқарылуы тиіс және атқарылып отырған істерге тиянақты шешім қабылдайтын мемлекет басшысы.

Кенесары хан құрған Қазақ мемлекеті мемлекет мүддесін қорғаудың құқын, мемлекет қаржысын бақылаушы және жүзеге асырушы, әскери істі бақылаушы, әскери күштің құрамы мен сапасын қадағалаушы, мемлекет қорын қамтамасыз ету, елшілік қызмет және т.б. билік жүйелерінен тұрған. Хан билігі осы бағытта жүзеге асып отырған [1. 286 б.].  Осылайша Кенесары хан басқарған қазақ қоғамы тарихи уақытта тәуелсіздікке қызмет етудің мол тәжірибесін қалдырды.

Қоғамның дамуы мемлекеттің байлығында ғана емес, мемлекет билігінің дұрыс қалыптасып, оң нәтиже беруінде. Идеалды мемлекеттің үлгісін жазып кеткен көне дәуір ойшылы Платонның мемлекетті ойшылдар басқаруы керек деген идеясын, осы Кенесары билік еткен қазақ қоғамының саяси өмірінен байқауымызға болады. Кенесары ханның мемлекет билігін жүзеге асырудағы кәсіби іскерлігі оның қоғамға қажет зиялы адамдарды таңдап мемлекет ісіне біріктіре алуында.

Елдің бірігуі, зиялылардың ортақ ұлт мүддесіне қызмет етуі үшін ұлттық идея қажет. Кенесары хан билігінің тез арада биік деңгейге жетіп, тарихта қалуының себебі осы шындықтың дәлелі. Осы тарихи идеяның нәтижесінде Кенесары хан бастаған қазақ тұлғалары өздеріне міндеттеген істі атқарып кетті деп айтуға болады. Кенесары хан басқарған мемлекеттің бүгінгі қазақ еліне жетіп отырған құндылықтарының бірі мемлекет тарихын, мәдениетін, тұлғалардың нағыз тәжірибесін қалыптастырып, тарихта қалдырып кетуінде. Е.Бекмаханов жазып кеткенедей, «Кенесары сот реформасын жасағанда, өзіне елеулі ықпал еткен ізашарларының ісін жалғастыра білді. Сондай ізашарлардың бірі тарихта әдеттегі құқық жинағы  «Жеті жарғының» авторы ретінде белгілі, ірі сот реформаторы  Тәуке хан (1680-1718 жылдар) еді. Тәуке заңдары өзі құрған мемлекетті нығайтуға бағытталғанды. Әдеттегі құқық нормаларын дамушы феодалдық қатынастар талабына сай бейімдей отырып, ол ру араздығына қарсы аянбай күресті және жеке сұлтандар мен старшындардың дербестігін шектеді. Сонымен қатар қазақтардың әдеттегі құқығына жаңалықтар енгізе отырып, ол сот билігін толық өз қолына шоғырландырды. Алғаш Тәуке заңдары бойынша, сот құқығы мемлекеттік өкімет органдарына берілді. Орталықтандырылған мемлекетке қарсы болған ру билері мен сұлтандарының мүддесіне осылайша елеулі соққы берілді» [1. 288 б.]. Мемлекетке қызмет ететін адам, мемлекеттің дамуын тарихи негізде және уақыт қажеттіліктерін әлемдік дамудың деңгейі тұрғысында зерделей білетін адам. Кенесары хан билігі ел тарихында батырлар мен мемлекеттің саяси өміріне қызмет еткен билердің де есімін тарихта қалдырды. Кенесары хан басқарған қазақ қоғамындағы билердің қызметі қоғамдағы әлеуметтік проблемаларды шешумен ғана шектелмеген, қазақ тарихындағы хандардың жасаған реформалары (билер тарапынан) жаңа уақыт талабына сай кеңейтіліп, қабылданды.

Халықтың елдік санасын сақтауда, ел мүддесіне деген ұрпақтың кісілік түсінігін қалыптастыруда Кенесары ханның кеңесші билері ұлт құндылықтарын халықтың болмысымен біріктіруге негізделген жаңа идеялар енгізген.

Әр бір мемлекеттің дамуға негізделген ұлттық идеясы алдымен елдің болмысына, дәстүріне тәуелді. Мемлекетті қамтамасыз етуге негізделген заң тарихи тәжірибені негізге ала отырып, әр ғасырдың шеңберінде қалыптасып отырған қоғамдық сана феномендерін қамтамасыз ететін күйде қалыптасуы тиіс. Мемлекет мүддесіне сай қалыптасқан заңдық ережелерді жүзеге асыруда, оны халықтың түсінуіне және дұрыс пайдалануына бағыт бағдар беріп отыратын феномендер бар. Кенесары билігінің ерекшелігі, оның мемлекет мүддесін қамтамасыз ету үшін шығарған заңдары шариғат негізінде қабылданған.

Мемлекет билігі зиялылар үшін идеал емес, олар үшін негізі идея ұлт мүддесінің талабы, соған қызмет ету, тарихтан келе жатқан талапты дұрыс атқару. Бұл мақсат үшін мемлекет билігіндегі адам қатаң әділеттілікті талап етіп отырады. Тектіліктің заңы зиялылар үшін өмір талабы, сондықтанда тектіліктің рухы әділеттілік үшін ұстанатын тұлғаның іс-әрекетінен көрінеді.

Кенесары бастаған қазақ батырларының және билері мен жырауларының бір тұтас қазақ мемлекетін құруға бағытталған тарихы өз заманында ғана емес қай күнде де әр ұрпақ буыннан елдікті талап етіп отыратын шындық. Ол біріншіден мемлекет тәуелсіздігіне қарсы орын алып отырған саяси отаршылдыққа қарсы тұрып қана қойған жоқ, оның қарқынын тоқтатты да. Екіншіден мемлекет билігін қазақ ханының қолына алуы ұлт мүддесінің сақталуын қамтамасыз етті, әсіресе мемлекет заңын қабылдауда ұлт болмысы мен мүддесіне және оның тарихи заңдылықтарын негіздеген ата заңды қайта қалпына келтірді. Осы бағытта қабылданған Кенесары хан заңы аз уақыт ішінде қоғам өмірінде әділеттілікті қалыптастырды, зиялылардың ел игілігіне қызмет етуіне мүмкіндік туғызды: «Өзінің заң шығарушылық қызметін Кенесары әдеттегі құқықтарға өзгерістер енгізуден бастады, ол ру билерінің сотын таратып, сот ісін өзі тағайындаған билер мен жасауылдардың қолына берді... Қызметін жеке мүддесіне пайдаланған билерді Кенесары дереу орнынан алып, олардың орнына халық сеніміне ие болған адамдарды қойған...» [1. 289 б.].

Мемлекет билігінің негізгі нысанасы халық және оның мүддесі, ал мемлекет заңы осы халық пен оның мүддесінің құндылығын тегістей қамтамасыз етіп отыратын тәжірибе, сол себептен ол мемлекет идеясы мен халық санасын біріктіріп отырады. Кенесары ханның мемлекет ісінің қай саласы болмасын оның жүзеге асуын, заңның әділ орындалуын өзі және қасындағы сенімді адамдары бақылап отырған.

Мемлекет рухы мемлекет заңының орындалуында ғана емес, оның қызметінің өрістілігінде. Заңның өмір сүруі әділеттіліктің өмір сүруі, әділеттілікке келгенде заң тек қана халық мүддесіне қызмет етеді. Ханның сайлаған билері басқарған сот билігі барлық қазақ қоғамының негізін құрайтын қазақ руларының тағдырына қызмет еткен. Алаш ғалымы Е.Бекмаханов жазғандай, «Талап қойылған сот ісін қарауды негізінен үш топқа бөлуге болады: 1) Кенесарының қарауындағы рулардың барымта және адам өліміне байланысты қаралатын сот істері; 2) Кенесарыға бағынышты емес рулардың арыздары қаралатын сот істері, олар бұған жиі арызданатын; 3) Кенесарыға қарасты қазақтар мен патша бодандары арасындағы дауды шешетін сот ісі [1. 289 б.]. Осы Кенесары хан басқарған қазақ мемлекетіндегі сот билігінің қызметіне қарайтын болсақ, ол тек қазақ қоғамының жағдайында ғана емес, сол кездегі ресей саясатына да ықпалының болғандығын көреміз. Ол ру аралық мәселеден бастап, мемлекет, халық мүддесіне қызмет етіп отырған. Оның бұл деңгейде жетуіне себеп мемлекет ісін басқарудағы Кенесары ханның даналығы мен шеберлігі.

Жоғарыда айтып өткеніміздей отаршылдық идея алдымен ұлт рухын әлсіретуден басталды. Осы себептен Кенесары хан қоғамның тұтастығын, ел бірлігін әділ әрі қатаң түрде бақылаған. Өйткен ру арасындағы қайшылықтың орын алуы бұл отаршылдық саясат үшін қолайлы нәрсе. Ал Кенесары басқарған қазақ мемлекетінің ел тағдыры үшін маңызды бір қыры оның ел тарихында ұлттық санамызға қорған болатын тарихты қалдыруында.

Қазақ хандары мен батырларының ел тарихындағы орнын, тұлғалық рухын зерделеуде Қазақтың бір туар ұлт жанды феномен тұлғаларының бірі Кенесары ханның рухын сомдап, ұрпақ санасында сақтап тұрған, Кенеханның елдік қызметтеріне куә болған Нысанбай жыраудың тарих бетінде қалған сөздері еріксіз ойымызға орала береді:

Кенекем менің кеткен соң,

Заманым қалды тарылып.

Салтанатты хандардан

Жетім қалдым айрылып!

Екі бірдей қанатым

Топшыдан сынды қайрылып!

Балдағы алтын ақ берен

Тасқа тиді майрылып.

Кемшілік түсті басыма,

Көрінгеннен қаймығып [2,61 б.]. Ұлт тұлғасы дүниеден өтсе де, оның ерлігі, елдігі, даналығы кейінгі ұрпаққа рухани мұра болып қалады, ол тарихи уақыттың негізінде ұлт рухының тірегіне айналады. Осы себептен Кенесарыхан феномені ұлт санасында мәңгі өмір сүретін дүние.

Әдебиет:

1. Бекмаханов Е. Қазақстан ХІХ ғасырдың 20 – 40-жылдарында. – Алматы, «Санат», 1994. – 416 бет.

2. Хан Кене. (Тарихи жырлар, толғаулар, дастандар) / Құраст. – С. Дәуітов. – Алматы: «Ана тілі» баспасы, 2012 ж. - 424 бет.

Сәрсембин Үмбетхан Қуандықұлы

философия ғылымдарының кандидаты

Abai.kz

1. Мой отец был прекрасным человеком

2. Он вырастил 3 детей и дал им хорошее воспитание.

3. Всю жизнь любил нашу маму. Однажды он сказал, что последнее слово, которое он произнесет будет "Руфа".

4. Он всегда дарил маме полевые цветы, а не покупные, потому что у него не было в кармане денег. Он отдавал все свои деньги ей.

5. Мы часто ездили отдыхать на джайлау. И каждый раз, когда мы спали в юрте, он вставал в пять утра, чтобы собрать ей цветы.

Когда она просыпалась, он, довольный, преподносил их ей и гордился тем, что ни один цветок в букете не повторяется!

6. Более 40 лет проработал в Казахтелекоме, долгое время занимал должность директора Абайского районного узла телекоммуникаций Семипалатинской области, был очень уважаемым человеком.

7. Всегда заботился о своих подчиненных.

Когда мы выезжали в совхоз в гости, первым делом он просил хозяев накормить водителя и уложить его спать.

Часто уносил из дома электроплиту, соленья, еду и т.п. для командировочных из Семея или молодых специалистов, чтобы обустроить их быт.

Вместе с ними залезал на столбы и спускался в колодцы.

8. Он любил не только своих детей, но и чужих. Мальчишки на улице подбегали к нему и кричали "Ассалаумагалейкум".

9. В детстве когда мы болели и нам делали горчичники, он заворачивал нас в простыню и носил на руках, пока не перестанет щипать.

10. Был принципиально честным партийным работником. Считал, что в Артек должны ездить только дети рабочих и отличники. Поэтому мы никогда не были в Артеке.

11. Еще он умел лечить людей. Просто прикладывал руки к больному месту и говорил через какое время человеку станет лучше (от часа до недели). Особенно хорошо получалось лечить кожные заболевания и любые болезни детей.

Если он видел, что человека что-то беспокоит, он жалел его и тот выздоравливал от его доброты.

Однажды нам позвонили с какого-то отдаленного села, где он был по работе и спросили как и когда нам можно завести барана. За то, что он вылечил ребенка.

И так было не один раз.

Он вылечил пожилую женщину от псориаза, который ее мучал много лет. Ему стало жалко, что она все время прятала свои руки под столом. И она вылечилась.

12. Очень жалел бездетных женщин.

Как-то папа пришел на обед и, выглянув в окно, увидел наших квартирантов, мужа и жену.

"Жаксы жыгыт, бырак балалары жок екен. Может мне им пожелать ребенка?" -сказал он.

Через некоторое время квартирант пришел и сказал: "Ага, сыздын уй бызге кутты болды. Мы с женой несколько лет не могли завести ребенка. А теперь моя жена беременна. Мы вынуждены искать другое жилье, потому что у Вас прохладно, а моей жене нельзя замерзать."

Они были очень счастливы и наш папка, конечно, от этого, тоже.

13. Женщины, которые хотели родить ребенка, особенно мальчика, верили, что он им может помочь. (в самом хорошем смысле, конечно)) ).

14. Он не пил последние 25 лет. Курил очень редко, только когда сильно чему-то радовался.

15. На 8 марта он поздравлял нас с утра. Просто целовал и поздравлял. Подарков мы от него никогда не ждали. Потом он усаживался за телефон и обзванивал всех женщин.

Начинал с матери, обязательно звонил жене старшего брата в Алматы, потом всем снохам и сестренкам. Всем кого в тот момент вспоминал.

16. Он был очень удачливым. Видимо, потому что умел радоваться мелочам и быть благодарным.

17. Был очень великодушным. Но когда видел негативное отношение к себе, обижался как ребенок.

18. Да, было у него и еще одно качество) Если он обижался на человека, у того обязательно случалась какая-то неприятность.

Как у той соседки, которая вдруг отказалась дать нам молока на чай. А почему она должна была нам каждый день отливать в кружку, чтобы мы пили чай с молоком? Просто так было принято в селе. Если у тебя нет коровы, попроси у соседей) Оригинально, да?

Но однажды вдруг решила отказать.

Спустя несколько дней мы увидели в окне как соседскую сдохшую корову тащили на веревке, чтобы отвезти на мусорку. Он не скрывал, что без него тут не обошлось) Не то, чтобы он этим гордился, но... )))))

19. Наш отец с большим уважением относился к женщинам. Всегда обращался к ним на "Вы".

Но очень не любил вульгарных, ярко накрашенных и с длинными красными ногтями.

20. Женщины мечтали о нем, а он любил только свою Руфочку.

21. Руфочка, Рукияжан, Руфина, Руфинушка - догадались кто это?

22. Еще он очень любил солнце. Всегда по утрам открывал шторы вместе с тюлями и наслаждался утренним светом. При этом он испытывал непередаваемый восторг и жизнелюбие!

23. Очень любил загорать. И вообще он был красавцем. У него была идеальная фигура и красивая смуглая кожа. И ни капли жира. Его тело было всегда подтянутым. Каждый день он начинал с зарядки и отжиманий. Его выправке мог позавидовать любой молодой парень. В 60 лет у него были кубики на животе!

24. В Армии он был старшиной роты. Я до сих пор не знаю, что такое рота и сколько в ней человек, но он так гордился этим, что мы знали, что это очень круто.

Даже когда он уже болел и был немощным, мы говорили "Давай сделаем зарядку, ты же старшина роты". И он выпрямлялся, хотя уже еле-еле стоял на ногах...

25. Он выращивал самые вкусные помидоры в мире! У него было около десятка разных сортов. Вы когда-нибудь ели черные помидоры? У него просили рассаду соседи и он ее им раздавал.

26. Он солил капусту, помидоры-огурцы, лечо и аджику, делал домашнее вино, заготавливал казы и солил мясо - все домашние дела всегда они с мамой делали вместе!

27. Когда мы были маленькие и жили в частном доме, ночью мы никогда не доходили до туалета. А утром он собирал наши какашки лопатой)

28. Когда он нас укачивал, то пел армейские песни.

А вообще, его любимыми песнями были "Очаровательные глазки", "Ак бантик" и "Снегопад".

Перед смертью, когда сидел в инвалидной коляске и уже не говорил ничего, он хорошо реагировал на песню "Снегопад".

Когда мы хотели услышать его голос, мы начинали ее петь. Тогда слабым голосом он ее подхватывал...

29. Наши родители прожили счастливую жизнь. Я помню жеребенка, которого они зачем-то привезли к нам домой всего НА ОДИН ДЕНЬ. Утром, когда я проснулась, мама сказала, что это папа привез для меня.

Ему было наверное всего месяц и он был такой хорошенький!

Неужели он привез мне его тогда только просто чтобы я полюбовалась?

30. Наш папа был очень чистоплотным. Каждый вечер перед сном он обязательно мыл ноги. Он никогда не пользовался одеколоном, но от него никогда ничем не пахло. Руки у него были всегда чистыми и сухими.

31. Всю жизнь он ел строго три раза в день. Никогда не перекусывал. Даже не пробовал пирожки или булочки, пока мы их готовили.

32. Мама не позволяла ему ходить при ней небритым, поэтому он и в выходные брился, у подоконника.

33. Ногти подстригал нам всегда лезвием. И очень боялся что может нас им порезать.

В последний раз я ногти ему уже постригла сама...

34. Забор у нас всегда был очень ровным и из новых досок, туалеты он тоже мастерил сам. Все, что он делал своими руками было очень ровно, добротно и красиво.

35. В выходные дни он подметал двор и сжигал мусор. На нем были только брюки и пилотка из газеты на голове. Торс был всегда голым. Конечно, он красовался! В любой одежде он был мечтой женщин. А притягивало их к нему то, что он ни на кого не смотрел.

У него уже была своя муза! Своенравная, веселая, гостеприимная, юморная, деловая, всегда что-то требующая от него и, конечно, любимая... жена!

36. Его подчиненные также с удовольствием приходили помочь нам по хозяйству. Потому что они его очень уважали. Я приходила со школы, во дворе кто-то чинил порог, кто-то резал барана, мама варила что-то вкусное, папа собирал щепки для самовара, сестра с братом занимались своими делами, а на душе было так хорошо!

37. Он всегда говорил нам, что в нас течет ханская кровь. Что наши прадеды были ханами в Узбекистане. Никто не знает правда ли это, зато я теперь думаю, что я КО-РО-ЛЕ-ВА! Шучу.

38. Когда нашей апашке дочка купила благоустроенную квартиру и перевезла ее туда, старый дедовский дом остался без хозяев. Тогда наш отец ходил в пустой дом два-три раза в неделю и протапливал его, чтобы тот не развалился.

А летом, мы переселялись в этот дом, чтобы отдыхать.

Он построил там баню и красивую беседку. Вокруг беседки росли огромные красивые цветы.

Он топил баню и ставил самовар, а мама устраивала девичники.

К нам приходили в основном папины родственники. Жены его братьев, снохи и племянницы.

Он жарил им семечки, приносил помытые овощи, ягоды и фрукты со своего огорода, они смеялись, а он был просто рад.

Вы слышали такое выражение "Happy wife - happy life"? Вот это про наших родителей.

Как-то лет 6 назад, он мне так и сказал "Мне так нравится когда ваша мать смеется".

Вот поэтому он и был тогда рад. Потому что она смеялась.

Самовар, баня, семечки и беседка навсегда останутся одним из самых счастливых воспоминаний не только у нашей семьи, но и у наших родственников и друзей.

39. Еще он очень любил своих братьев и сестер. Самый любимый его братишка - это дядя Мурат.

40. Мамины родственники его тоже ценили. И в шутку уже давно разрешили ему взять токалку) Так сказать, за вредность)

41. Самая любимая его внучка - это Гаухар.

42. А умер он 7 марта в 11.20 ночи. Он не хотел, чтобы наше 8 марта омрачилось на всю жизнь и мы плакали в этот день.

Он всегда о нас заботился, а мы думали, что это так у всех. А оказывается он был самым-самым!

А почему мы о нем не заботились так, как он о заботился о нас? Наверное, думали, что так будет всегда.

А он взял, и ушел.