Не так часто приходится давать такую характеристику, но "Пришельцы в ауле", пожалуй, худший из казахстанским фильмов 2016 года (во всяком случае судя по тем, что я успел посмотреть). А может, и не только этого: думаю, он смело может посоревноваться с фильмом Потому что шымкентский, а это нужно сильно постараться, чтобы попасть с ним в один ряд. В общем, такие дела:

"Наснимали тут!" на YouTube
"Наснимали тут!" ВКонтакте

Приближаются праздники, и каждый желает удивить свою вторую половинку своим кулинарным шедевром. Я не стал исключением и решил подарить своей второй половинке праздничный завтрак в виде яичницы, но не обычной, а в виде сердца и конечно приложил открытку в виде сердца. Согласитесь и приятно и необычно и прикольно…  Что у меня получилось, вы можете посмотреть на фотографии. А ниже я расскажу рецепт и маленькие тонкости приготовления такого праздничного завтрака, ведь его можно устроить не только на праздник, а вообще просто так. Представьте, как будет приятно вашей второй половинке получить на завтрак яичницу яичницу в виде сердца.

Читать далее: Как пожарить яичницу в виде сердца?

..............................................................................................................................

Узнал утром из  mail.ru

Ревность. Такое общепринятое понятие, которое невозможно обозначить как хорошее и как плохое. Любишь? Ревнуешь? Не ревнуешь, не любишь, что ли? Мне кажется, что нет такого человека, который бы не ревновал, как говорят, что нет людей, которые не изменяет. Но есть грани, которые рушат семьи. Когда начинают выносить мозг. Но современные девушки (не все) очень хорошо научились прощать измену и даже находить выход. Вот один из примеров.

И что вы думаете, о таких девушках? Куда идёт наше общество? Продажные и лицемерные люди! К сожалению, они везде, как бы ты от них не скрывался. Причем хороши все, и мужики и девушки. Сколько песен, сколько стихотворений, сколько кино. В Казахстане не особо много таких фильмов, но все же, мне кажется, что такое нужно выносить на общественное мнение. Многие говорят не простят, но прощают, потому что не уверенны в себе? Потому что боятся одиночества? А тот, кто изменяет, чувствует, что его простят и гуляет дальше. И всегда говорят, что муж или жена не стенка, ну это понятно, а зачем их двигать? Вот ответьте мне честно, смогли бы вы простить измену?

Ну и на сладкое вот вам тест. Узнайте, изменяет ли вам, ваша вторая половинка!
http://vsetyah.kz/

Қазақстан тәуелсіздігінің  25 жылдығына орай

Ортақ ақпараттық  кеңістік құру − қоғам тұтастығының маңызды  шарты

Бүгінде  Қазақстан қоғамы екі үлкен топқа бөлініп отыр: қазақ тілділер, орыс тілділер. Қоғамдағы консолидация  үдерісі өте баяу  жүзеге асуда. Бұған басты кедергі болып отырған көршілес Ресейдің ақпарат  кеңістігі.   Баршамызға белгілі, Ресейдің ақпараттық  кеңістігі − бұрынғы  КСРО-ның  үгіт-насихаттық ақпараттық  кеңістігінің  мұрагері. Коммунистік  империя мүдделеріне  қызмет еткен  ақпараттық  кеңістік,  партиялық  сипатта болғандықтан,  қарқынды дамыған. Орыс тілділер ресейлік телебағдарламалардағы  ақпаратты санасына  сіңіріп, өздерінің Қазақстан азаматтары екенін ұмытып, русоцентристерге айналуда. Негізінен  екі топтың да өмірлік  ұстанымдары бірдей.  Дегенмен, кейбір  мәселелер  бойынша,  тарих, мәдениет, халықаралық  қатынастарға қатысты пікірлері  тоғыспайды.  Мысалы,  Украина мәселесіне қатысты,   қазақ  тілділер   украин халқының тәуелсіздік үшін күресіне түсіністікпен қарап,  Ресей  ТМД-ның  аумақтық  тұтастық  туралы шарттарын және 1994 жылғы  Будапешт  Меморандумын  дөрекі  түрде  бұзып отыр  деп санайды. Орыс тілділер,  мәскеулік  телебағдарламалардағы насихатқа беріліп,  украин  халқын «сатқын халық» деп есептейді. Бұндай жағдайда  ел тұтастығы туралы не айтуға болады? Қазақстан  нашар тігілген  құрақ  көрпе  іспетті, демократияны әрі қарай дамыту шаралары  хаосқа  әкелуі  мүмкін.  1995 жылы  Халық  Ассамблеясының  құрылыуын   және  бүгінгі  таңда  облыс  пен  қала әкімдерінің тағайындалуын  осы жағдаймен түсіндіруге болады.

Қазақстанның  ақпарттық  кеңістігі  өз   халқына  ықпалы  жағынан  ресейлік  ақпараттық  кеңістігінен  әлдеқайда  артта  қалып отыр.  Азаматтарымыздың  ішінде  Мәскеуді астанамыз,  В. Путинді президентіміз,  «триколорды»  ұлттық  туымыз  деп  санайтындар да кездеседі.  Сондықтан  қоғам беріктігін арттыру үшін,  бізге мемлкеттік тілге көшу үдерісін жеделдету аса қажет.  ҚР Конституциясындағы « орыс тілі − ресми тіл»  деген бапты алып тастайтын уақыт  жетті. Оны  алып  тастамай  қазақ  тілі  өзінің  конституциялық  тұғырына  көтеріле  алмайды. Қазақстанның Ресей құрамында 260 жыл болған мерзім ішінде әр адамның санасында  русоцентристік  ұғым  қалыптасқан, яғни орыс тілі дүние  жүзіндегі  бірінші  тіл, Ресей – әлемнің  кіндігі  деп  санайтындар да  бар. Әрине, орыс тілі – ұлы тіл, таралу  жағынан әлемде  алғашқы ондыққа кіреді. Қазақстанның даму жолында орыс тілі белгілі жағымды рөл атқарды. Дәл қазір бұл тіл,  метрополия  тілі болғандықтан,  қазақ тілінің мемлекеттік  тіл ретінде өз тұғырына көтерілуіне кедергі. Қазақстанның 24 жыл тәуелсіз мемлекет ретінде даму  барысында  қазақ тілі  дамып,  жеткілікті нығайды. Сонымен қатар дүние  жүзі  мойындаған  мәдениет, ғылым, жаңа технологиялар, ұлтаралық  қатынастар тілі - ағылшын тілі. Бұл жағдайда Ата Заңда екінші  «ресми тілдің» қажеттігі қандай? Бүкпесіз айту керек, бүгінгі күнде қазақ  тілі орыс  тілінің көлеңкесінде  қалып, тұрмыстық  тіл ғана болып отыр.  Қазақ тілінің кең  өріс алу  үшін  жұмсалатын қаражат,  лайықты  нәтиже бермей, желге ұшқанмен бірдей.

Түбегейлі  өзгерістер  енгізілмейінше, қазақ тілін конституциялық тұғырға  жеткізбейінше өзіміздің ақпараттық  кеңістігімізді  орнықтыру  мүмкін емес. Қазақ тіліне мемлекеттік дәрежеде  қажеттілік  тудыру керек. Тіл саясаты жағынан Ресейден үлгі алуымызға болады. Ресей  федеративті  мемлекет бола тұра,  барлық  салада  орыс тілі  үстем болып отыр. Орыс тілін білмегендер  азаматтық  ала  алмайды. Тіпті «гастарбайтерлер» орыс  тілінің минимумын меңгеруі  тиіс.

Алдымен,  барлық  бала-бақшалар  мемлекеттік  тілге көшірілуі тиіс. Бұл болашақта (ата-аналардың  қалауы бойынша) қазақ  тілі бойынша білімінің тереңдеуіне алғышарт болады. Кәсіби мектептер, арнаулы  орта,  жоғары оқу орындары  да  мемлекеттік тілге  көшуі керек. Азаматтардың құқығын  шектемеу  үшін орыс, ұйғыр, өзбек  орта мектептері  сақталуы тиіс. Себебі, бұл  мектептерді  бітірген  түлектер білімін әрі қарай сәйкес  ұлттық  аумақтарда  жалғастыра  алатын болатындай.  Этникалық  мәдени орталықтардағы  жексенбілік мектептер жұмысы жалғасын табуы тиіс. Сонымен бірге  угор халықтарының ( мордавалар, удмурдтар, марийлер, комилер, карелдер) этномәдени бірлестіктерін  ашу қажет. Казак  бірлестіктерін  жеке  этнос  бірлестіктері  ретінде  тану ( Л.Н. Гумилевтің айтуынша, «казактар ерекше субэтнос, олар кейіннен этносқа айналған») жөн.  Казак  атты  әскери   жасақтарын  маңызды стратегиялық нысандарды қорғауға және мемлекеттік  салтанатты шаралар өткізуге қолдануға болады.  Бұл тағы да Ресей  тәжірибесі: кезінде  Касимов  хандығы сыртқы жаулармен күресуге, түркі-мұсылман халқын  Ресей қоғамына  кіріктіруге қолданылған.  Тілдердің жақындығын ескеріп, татар-башқұрт  мәдени орталықтарын  татар-башқұрт-чуваш орталықтары деп өзгерту  қажет.  Қазақстанның  әлемдік  қауымдастыққа  ықпалдастығын  арттыру  үшін әр қалада ағылшын-қазақ  мектептерін ашу керек. Еліміздің тарихи және мәдени байланыстарын, географиялық орналасуын,  халқымыздың  этникалық және діни құрамын ескере  отырып ағылшын, орыс, қытай, түрік, араб  тілдерін факультативтерде  оқыту  үшін бағдарлама шығару маңызды (сәйкесінше   жоғары оқу орындарында  кадрлар даярлауды алға қою керек). Халқымыздың  түркітілдес үлесіне  сай  қазақ тіліндегі  телебағдарламалардың  төменгі  шегін  80 пайызға  жеткізу керек.  Танымдық  бағдарламаларды, мысалы, «Viasat nature», «Viasat history», «Моя Планета»,  көркем фильмдерді  мемлекеттік  тілдегі аудармасымен берген  дұрыс (орыс тіліндеге  субтитрымен алуға болады).  АҚШ, Қытай, Туркия,  Euronews, араб елдерінің ақпараттық бағдарламаларын қазақ тілінде беру керек. Мемлекеттік  және  халыққа  қызмет ету  саласында қазақ тілінің минимумын меңгергендерді ғана  қабылдаған  жөн. Егемендігімізді нығайту үшін мұндай түбегейлі өзгерістердің кезегі жетті, олар ешбір халықаралық  құқыққа қайшы келмейді. Сонда ғана мемлекеттік тілдің  қажеттілігі артады, Қазақстандық тәуелсіз ақпараттық  кеңістікті  құра аламыз.

Біздің қоғам осыған дайын ба? Экономикалық белсенді халық дайын. Эстонияда эстон тілін білмейтін адам осы елдің азаматы бола алмайды, ал  бұл  жағдай азаматтығы  жоқ  адамдардың  мүддесіне еш нұқсан келтірмейді.  Euronews телебағдарламасында  Нарва қаласының тұрғынының айтқаны:  «Мен орыс  ұлтының  өкілімін. Эстон тілін білмегендіктен  менде  Эстонияның  азаматтығы жоқ. Бірақ менің екі  балам осы елдің толыққанды азаматтары. Менің немерем эстон мектебінде оқиды. Өміріміз жақсы, ресейліктерге қарағанда анағұрлым  артық тұрмыс кешудеміз. Бұнда да оппозиция бар, қарсыласу қозғалыстары да бар, бірақ  барлық мәселелер заң  аясында  шешіледі. Мен үшін ешқандай ұлы Русо-Балтияның керегі жоқ...».

«Қазақстан» бағдарламасына да бір жас отбасы қатысты: Айдана -  зайыбы,  қазақ,  Даниил- жұбайы.  Даниилдың  әкесі  Нигерия  тумасы,  шешесі орыс. Олар «некеге байланысты  проблемалар  туындады ма?» деген сұраққа  мынадай жауап қайтарды: «Иә, болды. Алматы қаласының  №2  перзентханасында  дүниеге  келген мені «қазақ»  деп танығысы келмегендер болды.  «Қазақ»  болмасам, сонда  кіммін?  Бұл сұрағыма ешкім жауап бере алмады. Қазір біз, Айдана екеуміз, бақытты өмір сүріп жатырмыз, ортақ сәбиіміз бар». Соңында Даниил Қ.Баекеновтың  «Махаббат» әнін қазақ тілінде  орындап берді.

А. Гирько   КСРО ыдыраған жылдары  Самара қаласына қаражат табу үшін барып, дальнебойщик  болып жұмысқа орналасты.  Мынадай оқиға болғанын әңгімелеп  айтты: «Мені  ұжымдастарым  «қазақ» деп атап кетті. Алғашқы кезде  мен  өзімнің «қазақ» еместігімді, есімім  Александр  екенін  түсіндірдім. Бірақ менің сөздеріме ешкім құлақ аспады,  мені «қазақ» деулерін жалғастыра берді.  Оларға қайта  айтып түсіндірдім: «Мен қазақ емеспін, украинмын,  Шурик деп атаңдар», − деп өтіндім. Олар оны да назарға алмады. Сөйтіп,  мен өзімнің жаңа «атыма» үйреніп кеттім.   Бірде, дальнебойщиктер  керуені қазақ-қытай шекарасындағы  Қорғас  қаласына  жүк  алуға  барды.  Ол кезде  Қорғас−Жетіген темір жолы ашылмаған болатын. Кеденге  келгеннен кейін біздің бригадиріміз: « Ал, «қазақ»,  құтқар . Бұл жерде ағылшынша, қытайша, қазақша ғана сөйлейді екен. Орысша ешкім білмейді. Сен өз тіліңде  сөйлесіп, оларға қытай жағындағы  жүкті  қазақ  жеріне  өткізуді  ұйымдастырып бер. Бұл еңбегің үшін сыйыңды ескереміз», − деп қолқа салды.  «Жігіттер, мен қазақша сөйлей алмаймын», − десем де, бригадир өз айтқанынан қайтпады. «Ыммен сөйлескеніміз ұят болар, сен ғана осы мәселені шеше аласың», − деп  мені  шығарып  салды. Сөйтіп, амалсыздан келіссөзге баруға тура келді.  Амалдың жоқтығынан ба,  шошынғаннан  ба,  о  ғажап, қазақша сөйлеп кеттім. Өзімнің қазақша білетінімді білмеппін. Келісіп, Қытай жағындағы  жүгімізді Қазақстан  жағына  шығарып  алдық. Осы оқиғадан кейін  ұжымда беделім артып, мені  Александр деп атайтын  болды».

Қазақ тілі жөніндегі мәселені тіл жанашырлары талай биік мінбелерден қозғап келеді: орыс  ұлтының өкілдері  Надежда Лушникова, Татьяна Бурмистрова, азербайжан  қызы Асылы Осман,  этникалық немістер Герольд Бельгер  мен Владимир Шнайдер, өзбек  бауырымыз  Розакул Халмурадов, түрік этно-мәдени орталықтары  және  т.б.  Көптеген « қазақ»  емес  азаматтарымыз  қазақ тілінде еркін сөйлеп,  елімізде  белсенділігімен  танымал. Олар: Ирина Тен, Оксана Петерс, Майя Веронская,  Максим Николаев,  Андрей Сахар,  Анна Данченко т.б.

Болашақ - қазақ тілінде. Біз осыны неғұрлым  ерте  түсінсек, соғұрлым қоғамның біртұтастығын нығайтып, өзекті  проблемаларымыздың  шешімін ертерек  табар едік.  Оның ішінде елді демократияландыру  мен  халықтың  әл-ауқатын  көтеру мәселелері бар.  Қазақ хандығының  550 жылдығы,  Қазақтан  Халқы Ассамблеясының  және  ҚР Конституциясының 20 жылдығы  тойланып  жатқанда өзіміздің қазақ тілді ақпараттық  кеңістігімізді  құру  кезек  күттірмес   өзекті мәселе болып отыр.

Көне мәдениетімізді  жаһанданудан  сақтайық

(Қазақ  хандығының  550  жылдығына  орай)

Мәдениет – адамзаттың  өндірістік,  қоғамдық  және  ақыл-ой жетістігінің  жиынтығы. Біздің  бабаларымыздың  әлемдік  өркениетке  қосқан  үлесі  ауқымды. Мәдениетті  білу  үшін  халқымыздың  тарихын,  тілін,  салт-дәстүрін,  санасын   білуіміз  қажет.

Кеңес  заманының  тарихында  қазақтың  бас  жауы  етіп,  өзімізге  туыстас  моңғол-татарлар,  жоңғарлар, Қоқан  хандығы   көрсетіледі. Бұл  шындыққа  жанаспайды.  Себебі,  біздің  тарихымыз  жау  тарихшыларының  қолымен  жазылған. Қызыл  империя  кезінде  мынандай  ұғымдар  болды:  «партийность  науки», «партийность  литературы»,  «партийность  истории».  Ғалымдардың,  тарихшылардың,  жазушылардың  ауыздары  буулы  болды, олар  ақиқатты  айта  алмайтын,  жаза  да алмайтын.  Көптеген  тарих  пен  әдебиет  саласының  қайраткерлері  «өткен  заманды  мадақтағаны»  және  «таптық  көзқарасы» болмағаны  үшін   қудаланған.  Мысалы: Ілияс  Есенберлин , Олжас  Сүлейменов, ал Ермұхан Бекмаханов  25  жылға  сотталып  та  кетті. Сондықтан  тарихшылар  өз  күнкөрістері   үшін   Қызыл  империяның  тапсырысын  орындауға  мәжбүр  болды.  Кеңес   заманының  тарихы  «партиялық  бағытта», мәліметтерді  манипуляциялау  арқылы  жазылған.  Кеңес  Одағының  74  жыл  ғұмырында  талай  диссертациялар  қорғалған (кандидаттықтар   да, докторлық  та),   бір  өтірікке  екінші  өтірік  жамыла  беріп, қатпарланған  теорияға  айналған.  Бастапқы  тұжырым  жалған  болғандықтан,  оның  ішінен  ақиқатты  ажыратып  алу  оңай  емес.  Бірақ  та  ақиқат қажет.

Біз,  Кеңес   заманында  туып  өскен  ұрпақ,  Алтын  Орда  туралы  деректерді  КСРО  тарихынан  оқып,  «татар-моңғол  шапқыншылығынан»  жанымыз  түршігетін.  ХІХ  ғасырда  өмір  сүрген  орыс  тарихшысы  Гордий  Саблуковтың  «Очерк  внутренняго  состояния  Кипчакскаго  царства» атты  зерттеуімен  танысып,  татар-моңғолдардың  хайуандығы  туралы  жазылғаны − «партиялық»  тапсырыс   екенін  түсінеміз.  Моңғол-татарлардың  түркіден  тарағанына  ешкім  күмәнданбайды.  Аланшыдан  моңғол, татар  тарайды, түркілердің  «қият»  руынан  Шыңғыс  хан   шыққан.    ХІІ ғасырдың   соңында  ХІІІ ғасырдың басында  түркі  ру-тайпаларының  арасында    бір  мемлекеттер  ыдырап,   екінші  мемлекеттер  пайда  болып  жататын.    Мемлекеттердің  ыдырауы да, бірігуі де  соғыс  арқылы  шешілетін. Баласы  мен  әкесі ,  екі  бірге  туған  ағалы-інілілер,  анттас  достар (андалар),  құда-жекжаттар  да  бір-бірімен соғысатын. Бұл  соғыстар  жаугершілік  заманға  тән  құбылыс.   Ол  жөнінде  Әбілғазы Баһадүр  ханның  « Түркі шежіресін»  оқып көз  жеткізуге  болады.  Бердібек  хан  Бату  ханның  барлық  ұрпақтарын  құртып,  ақыры,  өзі  де  жоқ  болады.  Кейбір  тайпалар  өз  ырқымен   жаңа    құрылған    мемлекетке   қосылып  одақтас  болып,  сол  одаққа  адал  қызмет  істейтін. Шыңғыс  ханның  айналасында  да  бірауыздық  болған  жоқ.   Қарсы  шыққан  туыстары да,  руластары  да,  достары  да  болған.  Шыңғыс  ханның  ұрпақтарының  өзара  билікке  таласын  «ру- тайпалардың  қатынасы»  деп  қарастыруға  болмайды. Ал Шыңғыс  ханның  түркі  ру-тайпаларын  біріктіру   соғыстары  «шапқыншылық»   емес. «Киіз туырлықты»  моңғол-татарлар  Орта  Азия  халқының,  оның  ішінде  қазақтардың   құраушы  бөлігі. Тәңіршілдік,  киіз  үй,  мал  шаруашылығын  жүргізу,  көне  заманнан   сақталған  жәдігерлер − бәрі  біздің  туыстығымызды  дәлелдейді.  Моңғол-татар  тарихшысы  Санан-Сесеннің  шежіресі  бойынша  моңғолдар  Шыңғыс  ханның  заманында  үш  топқа  бөлінген:

1.Еке  моңғолдар (ұлы  моңғолдар);

2.Су  моңғолдар немесе  татарлар (маңғыт,  онғыт,  шүршіт);

3.Керейлер.

Қазіргі  қазақтың  құрамындағы  жалайырлар  «ұлы  моңғолдан»,  қоңыраттар  «ұлы  моңғолдың»  «көк  моңғол»  тармағынан  тараған.  Татарлар  түркі  тілдес  жеке  этнос,  керейлер- орта  жүздің  бір  руы. Тимучиннің  (Шыңғыс  ханның) әкесі  Есукей  мен керейлердің  ханы  Тұғырыл  анда  болған  (қанмен  анттасқан).  Есукей  өлгеннен  кейін  Тимучинді  бала  күнінен  тәрбиелеп,  хан  дәрежесіне  жеткізген - Тұғырыл  хан.   Шыңғыс  ханның  әйелі  Бөрте  сұлу − қоңырат  қызы.  Шыңғыс  ханның  әкесі  Есукей  қайтқаннан  кейін,  қоңыраттың  әміршісі  Меңліке  оның  өкіл  әкесі    болған.  Хан  шаңырағындағы  ең  жоғарғы  орын  Меңлікенікі  еді. Онғұттың (уақтардың)  Алақұс  тегіні  Шыңғыс  ханмен  одақтас  болып,  Қытай  жорығына  бірге  аттанған.   Шыңғыс  заманының  тарихшыларының  еңбектерін  оқысақ,  ханның  әскерінде  де,  оның  балаларының  әскерлерінде  де  бүгінде  қазақ  құрамына  кіретін  барлық  рулардың  жоғары  шенді  өкілдері  болған.    1206  жылы  Шыңғыс  ақ  кигізге  салынып  хан  сайланды.  Бұл  рәсімге  біздің  бабаларымыз  Майқы  би  мен  Сеңгіле  би  қатысып,  Хан  жағынан  зор  құрметке  бөленген.  Ұраны  мен   құсын  және   ағаш  таңбасын  алған.  Дулаттан  шыққан  әмір  Хұдайдад,  оның  әкесі  Болатшының  арғы  аталары  Өртөбе  Шыңғыс  ханның  жарлығы  бойынша  жеті  артықшылық  (мансап)  алған.

Жоңғарлар − Орда- Еженнің ұрпақтарының  билігінде  болған  түркілер  хандығы.   Жүз  жиырма  үш   жыл  өмір  сүрген  Ойрат  мемлекеттігін  Қытай   құртып  жіберіп,  халқына   жасаған  қырғыннан   кейін, тірі  қалғандары  қазақ  ішіне  сіңіп  кеткен. Қалден  Серен   Ташкентте  Ұлы  жүзді  билеп, оның  баласы  Әмірсана  Абылай  ханмен  анда  болған. Сонымен қатар бір  жарым  ғасырдан  аз-ақ  артық  өмір  сүрген  Қоқан  хандығының  халқының  көпшілігін  қазақтар  құраған.  Соңғы  билеушісі – Мұстафа  Шоқай  болған  Қоқан  да біздің  жауымыз  бола  алмайды.

Өткен  заманда  біздің  жауларымыз  кім  болған?  Оны  айқындау  үшін  тарих  картасына  үңілу  жеткілікті.  Мәскеу  князьдігі  оңтүстігінде  бүгінгі  шекарасына  дейін  түркілердің  жерлерінің  есесінде  жеткен.  Ұлы  Қытай  Қабырғасының  солтүстігі  ертеде  түркі  мемлекеттерінің  жерлері  болған.   Ресейге,  Қытайға  қатысты  Алтын  Орданың  жорықтарын  «шапқыншылық»   деп   айтуға  келеді.  Алтын  Орда  заманынан  кейін  Ресей  мен  Қытай  түркі  халықтарының  бірігуіне  қарсы  талай  әрекеттер  жасады.  Өйткені ғұндар мен  Алтын  Орданың  кезінде біздің  бабаларымыздың  тізесі  оларға  қатты  батқан.  Бұл  екі  алпауыт  елдер  түркілерге  қарсы  ашық  геноцид  жүргізді.  Мысалы:  ХVІІІ  ғасырда  Ресей  башқұрттарды  ауыл-ауылымен  тірідей  өртеді (Әбіш  Кекілбаев , «Үркер»), Қытай  халха-моңғолдарды  айдап  салып, бір  ғасыр  өмір  сүрген  жоңғар  мемлекеттігін   жойды.  Халқын   (ойраттарды)  қуғындап,  құртып  жіберді ( Марат  Барманкулов «Хрустальные  мечты  тюрков  о  квадронации»).

КСРО-да  30 жылдары  өткізген жасанды  ашаршылық   коммунизм  идеясын   қабылдағысы  келмеген  украиндарға,  казактарға,  Еділ  бойын  мекендеген  түркі-угор  халықтарына,  Қазақстан мен  Орта  Азия  түркілеріне  қарсы  бағытталған. Нәтижесінде  40%  қазақтар  аштан  қырылды.

1731 жылы    кіші  жүздің  ханы  Әбілқайыр,  көп  толғаныстан  кейін, Ресеймен  шартқа  отырып,  Қазақстан  боданға  айналды.  Әбілқайырдың  үміті  ақталмады.  Бұл  Шарт  Ресей  үшін  Қазақстан  мен  Орта  Азияны  отарлау  саясатының    бастамасы  еді. Ресей  тарихшылары  ұлы  интриган  деп  атайтын  Орынбор  губернаторы   И.  Неплюев  жүзді  жүзге,  руды  руға,   туыстас  башқұрттар  мен  ойраттарды,   Еділ  торғауыттарын,  Жайық   казактарын   қазақтарға    айдап  салу  арқылы  Шарттың  мазмұнын  жоққа  шығарды.  Ресейден  қолдау  табудың  орнына,  Әбілқайыр  И.  Неплюевтің  «көмегімен»  қуғынға  ұшырады.  Тіпті  ақ  патшада  аманатта  болған  ұлы  Қожахметті   қайтара  алмады.  Соңында    И. Неплюевтің  ұйымдастыруымен    Әбілқайыр  хан  Орта  жүздің  сұлтаны  Барақтың  қолынан  қаза  табады.  Ресейдің  белгілі  саясаткері  граф    М.Сперанский  былай  деген: «... Орта  Азия  шөлдерінде  бұта  өседі,  оны  балтамен  де,  арамен  де  кесе  алмайсың.  Екі  бұтаны  бір-біріне  қатты  соғып-соғып  қалса,  әр  бұта  ұсақ-ұсақ  болып  шашылып  қалады. Түркілерді  жаулау  үшін  осы  тәсілді қолдану  керек...».  Ресей  қарудың  күшімен  құрған  мемлекеттің  іргесін  нығайту  үшін  «бөлшекте  де,  билей  бер»  атты  қитұрқы  саясатты  шебер  қолдана  білді.   Бұл  тәсіл  түркілерге  қарсы  әлі  де кеңінен  қолданылып  келеді.   ХХ ғасырдың  басында  Ресей  империясы  қаусап,  ыдыраудың  алдында  тұрған  болатын.  1917  жылғы  Қазан төңкерісі,  негізінен,  империяны  сақтау  үшін,  мемлекеттің  сырт-пішінін  «косметикалық   жаңарту»   үшін  қажет  болды.  Революция  жеңіп  орныққанша, ұлт- азаттық  қозғалыс  большевиктерге  одақтас  болып,  патша  үкіметіне  қарсы  бірге  күресті.  Патша  өкіметі  құлап,  күш  алып  алған  большевиктер, бұрынғы  одақтастарына  опасыздық  жасап,   өз  тәуелсіздіктерін  жариялаған  ұлттық  аймақтарды  қанға  бояды.    Жаңа  құрылған  Қызыл  Империя  бұратана  халықтарды     қарулы  күштің  көмегімен  қайтадан  құрамына  кіргізіп,  КСРО-ның  құрылғанын  жариялады. 1731 жылдан 1925  жылға  дейін  ресми  Ресей  қазақтарды  «қырғыз»   деп  атады.  Кенеттен 1925  жылдың  сәуірінен  бастап  «қазақ»   атана  бастадық.   Сонымен  қатар  Қызыл  Империя құрамында  басқа  да  бұрын  болмаған  ұлт  атаулары  пайда  болды:  өзбек,  қара-қырғыз,  алтай,  хакас, шор,  карачай ,  балкар,  бурят,  адыг,  кабарда,  черкес,  т.б. Бұл  әрекет  Ресейдің  бұратана  халықтарға  қарсы   жүргізілген  «бөліп  ал  да,  билей  бер» принципіне  негізделген  саясаттың  бірі  еді.

Дүние  жүзінде «ұлт»  деген  сөз  адамның  азаматтығын  білдіреді.   Мысалы,  АҚШ-та  әр  нәсілге,  әр  этносқа,  әр  дінге  тиісті  азаматтар  бір  сөзбен «америкалықтар»  деп  аталады. Төрттен  бірі  басқа  мемлекеттерде  туған,  көп  нәсілді  австралиялықтар  өздерін  бір  ұлтпыз  дейді.  Барлық  өркениетті  елдерде  де  дәл  солай.  Совет  Одағында « ұлт»  сөзіне  жаңа  мағына  берілді.  «Ұлт» деп  этникалық  топтың  атын  белгілей  бастады.  Этникалық  топты  ұлт  деп  атау − КСРО  құрамына  кіретін  республикалардың  халықтарының   топтасуына   кедергі  болатын   қолайлы   амал,  орыстандыру  саясатын  жүргізудің  бір  әдісі. Қазақстандық   азаматтар  әлемдік  тәжірибе  бойынша  «қазақтар»  деп  аталу  керек.  23  жыл  тәуелсіз  ел  болсақ  та,  біз  әлі  топтасудан,  біртұтас   халық  болудан  алыспыз.   Аралас  некеден  туған  балалар,  аталар  жағынан  да,  аналар  жағынан  да  орыстың бір  тамшы қаны  болмаса  да «орыспыз»  деп  жазылады.  Өйткені,   жеке  куәлігімізде,  паспортымызда  басқа  да  құжаттарымызда   тұрған  «ұлт» деген  графа  бізді  ажыратып,  бөлшектеп,  «многонациональный»  қылып   тұр.  Графасында  «қазақ» деген  жазуы  бар  адам  ғана  өзін нағыз  Қазақстанның    азаматымын   деп есептейді. Басқалары,  оның  ішінде  бір  ата-анасы  қазақ  болса  да,  жан-жаққа  көз  салып,  нақты  Отаны  қай  ел  екенін  білмейді.  Сондықтан  қазақ  тілін,  қазақ  мәдениетін  меңгеруге  құлшынбайды.   Балаларын  мемлекеттік  тілде  тәрбие  беретін  бала-бақшаларға,  мектептерге  бермейді.  Санасында  КСРО−ның  мұрагері  Ресей  деп  санайтын  шағын  этникалық  топтардың  өкілдері  шамасы  жетсе,  көшіп  кетуге  тырысады.  Өзін  бөтен  санаған  азамат  ешқашан  да  Қазақстанның  патриоты  бола  алмайды.  Бүгінде  Шығыс  Украинадағы,  Приднестровьеде , Грузияда  болып  жатқан  жағдай  соның  салдары.  Сондықтан,    халыққа  түсіндіру  жұмысын  жүргізіп, төлқұжаттарда  тұрған  «ұлт»  деген  графаны   алып  тастау  өзекті  мәселе. Сонда  ғана  біздің  азаматтарымыз,  ешқайда  жалтақтамай,  этникалық   түп−тамырына,  діни  сеніміне  қарамастан,  өздерін  тең  құқылы  Қазақстанның   азаматымыз  деп  санайды.

1917  жылғы  революциядан  кейін Қазақстан  мен  Орта  Азияда Түркістан  республикасы  құрылды. Түркі  халықтары  Кеңес  үкіметіне  қарсы  ұлт-азаттық көтеріліске  шықты.  Жаңа  Қызыл  империяның  басшылары  ескі  саясатқа  жүгінді. Түркістан  республикасы  бөлшектеніп,  шұрайлы  бөліктері  Ресейдің  құрамына  кетті. «Национальное  размежевание» саясаты  бойынша Түркімен, Өзбекстан, Киргизия (Қазақстан), Қара-Қырғыз,  Алтай,  Қара-Қалпақ, Таулы-Бадахшан әкімшілік  бірліктер  пайда  болды. «Национальное  размежевание»-нің  арқасында түркі  тілінің  және  басқа  да  этнос   тілдерінің   диалектілері  «ұлттық  тіл»  мәртебесіне  ие  болды.  Бүгінгі  күнде  көпшілік  тілдер  жойылып  кетті  немесе  құрудың  аз-ақ  алдында. Ол  тілдерде  сөйлеген  халықтар  өздерін  «орыспыз»  деп  атайды.   Оны  КСРО-ның  басында  тіркелген  «ұлттар»  саны  мен  қазіргі  заманда  Ресейде  қалған  «ұлттар»  санын  салыстырып  көз  жеткізуге  болады. «Национальное размежевание»-нің   бір  жағы:  ноғай  өзін  Кавказ  асып  кеткен  қазақпын,   қарақалпақ  өзін бөлініп  кеткен  орта  жүздің  қыпшағымын,  алтайлықтар зорлап  шоқындырылған  төленгіттерміз  дейді.  Алтай  өлкесінде  осы  күнге  дейін  азаматтарды  тіркеу  органдары  (ЗАГС) «туу  туралы  куәлікте»   түркі  есімдерін   «Перечень  русских  имен...»  кітабының  ішінде  болмаса, тіркемейді.  Сондықтан қазақтар  қағаз  жүзінде  бір  есіммен,  үй  ішінде  екінші  есіммен  жүреді. Қазақстанға  оралғандардың  ішінде  Анатолий  Александровичтер,  Раиса  Васильевналар,  Михаил  Ивановичтер  кездессе − олар  Алтайдан  келген  қазақтар.

Қызыл  империя  идеологтары   жаңадан  пайда  болған  ұлттық-әкімшілік  бірлестіктердің  аттарын  өз  еріктерімен  қойды,  жергілікті  халықтың  пікірімен  санаспады. Тәуелсіздігімізге 23 жыл  толды,  еліміздің  метрополия  қойған  аттан  бас  тартатын  уақыт  жетті.  Мемлекетіміздің  аты біздің  өткен  тарихымызға  байланысты  болу  керек. Ондай  атауларымыз  жеткілікті. Мысалы: Тұран,  Түркістан,  Жошы  Ұлысы, Дешті  Қыпшақ,  Ақ  Орда,  Сібір Ордасы,  Алаш  Орда, Қырғыз  Елі.  Мемлекеттің  аты тарихтың  сабақтастығын  көрсетіп  тұрса,  ешбір  шетел   саясаткері  біздің  елді  нұсқап,  «ондай  мемлекет  тарихта  болған  емес»  деп  айтпас  еді.   Мемлекетіміз  қалай  аталса  да  маңызды  емес.  Одан  біздің  халқымыздың  рухтығына,  отансүйгіштігіне  нұқсан  келмейді.  Маңыздысы − біз Ұлы  ғұндардың,  сақтардың,  Алтын  Орданың  мұрагерлерінің  біріміз.  Қазақтар  тарихымен  тікелей  байланысты  теориялық-методологиялық  мәселелерге  жаңаша  пайымдау  жасаудың  мезгілі  жетті. Туыстас  башқұрт,  татар,  чуваштарды  түркі  бауырларынан  айыру  үшін  бұрынғы Қазақстанның  астанасы  болған  Орынборды  және  оның  айналасындағы  жерлерді Ресейге  қосып  жіберді. 1991 жылы  Татарстан  мен  Башқұртстан   тәуелсіздік  сұрағанда  Ресейдің  алғашқы  президенті  Б. Ельциннің  жауабы  мынандай  еді: « ... У вас  нет  внешних  границ,  поэтому- нет...». Ресейге  кіретін  Солтүстік Моңғолияның аты – Бурятия.  Адыг  халқы  үш  бөлікке  бөлінді:  Адыгея,  Карачаево-Черкесия, Кабардино-Балкария. Түркі  тілдес  бестаулықтар  екіге  бөлінді: балкарцы , карачаевцы. Осындай  мысалдар жеткілікті. Сонымен  қатар екінші  дүниежүзілік  соғысқа  дейін  жеті  тілде  сөйлеген  халықтар  қазір  «орыстар»  деп  аталады (казактар, ительмендер т.б.). Ерекшеліктері  бар  орыс  топтарының  арасында   «национальное  размежевание» неге  жүргізілмеді?  «Национальное  размежевание»  кімге  керек  болды? Жауабы  түсінікті. Қазірдің  өзінде, Ресейдің  кейбір  шовинисттік   топтары  украин  мен белорусь  ұлттарының  бар  екенін мойындағысы  келмейді. Олар  орыс  ұлтының   бөліктері   деп  ашықтан-ашық  ұрандайды.

Бүгінде  Ресей  мен  Қытай   бізбен  шекаралары   ең  ұзақ  ұлы  көршілеріміз. Сондықтан  олармен  достық  қарым-қатынасымыз  жоғары  деңгейде  болу  керек. Посткеңестік  аумақта  болып  жатқан   құбылыстар  Ресейде  бұрынғы  Империяны  көксейтін  реваншисттік,  шовинисттік  күштердің  билікке  қолы  жеткенін  көрсетеді. Ресейдің   әлемдегі  экономикалық  дамудағы  6-8 орындары  оларға  аз  көрінеді. Екінші  дүниежүзілік  соғыстан  кейін  қалыптасқан  әлемдік  саяси  жүйені  қайтадан  қарап,  өзгерткісі  келеді.

Ресейдің  ақпараттық-насихаттық  кеңістігі  кеңес  заманында  қалыптасқан. Украинадағы  болып  тұрған  жағдай - Ресейдің  ақпараттық   жүйесінің  жеңісінің  нәтижесі.   Біз,  қазақстандықтар,  сол  ақпараттық  кеңістіктің  құрбанымыз. Бала  кімнен  ауызданса − соған  ереді.  Солтүстік  облыстарда    орысша  басылымдарды  оқитын,  Ресей  теледидарын  көретін  қазақтар  русоцентристтік  көзқарасты  ұстанады.  Ресей  ақпаратынан  сусындаған  қазақ  жастары  маргинал,  мәңгүрт  болып  өсуде. Олардың  түсінігі  бойынша,  қазақта  тарих,  мәдениет  болған  жоқ .  Ең  әділ  ел − Ресей,  ең  жақсы  тауар − ресейдікі,  ең  қажетті  тіл − орыс  тілі  т.с.с. Олардан  туған  ұрпақтың  келешегі − бұлыңғыр.   Жаһандану  заманында  Ұлы  мемлекеттермен  қарым-қатынас  орнатқанда,  төл  мәдениетіміздің   жұтылып  кетпеуін  қамтамасыз  етуді  ойлауымыз   керек. Төл  мәдениетіміз,  ана  тіліміз  жойылып  кетпеу  үшін,  ауқымды   мәдени  кеңістік  құру  өте  қажет.  Ол  кеңістікті  түркі  тілдес  елдермен  бірге тығыз  қатынас  құру  арқылы  ғана  жасай  аламыз. Бұл  жағынан  Израиль  бізге  үлгі  болуы керек: көп  тілді,  көп  нәсілді  халқын  біріктіру  үшін  жоғалып  кеткен , көне  пергаменттерде  ғана  сақталған  иврит  тілін  «тірілтіп»,  жаңғыртып,  мемлекеттік  тіл  қылды. Бүгінгі  күнде  еврейлер  мемлекеттік  иврит  тілінде  сөйлейтін  біртұтас  халық. Ондай  тіл бізде   болған,  ол  бертінге  дейін  қолданыста  болған - шағатай  тілі. Ешбір  халықты  ренжітпеу  үшін,  революциядан  кейін  кеңес  кеңістіктігінде  қалыптасқан  барлық   түркі  тілдерін тең  құқылы  деп  мойындап,  ортақ  мәдениет  тілі  ретінде  жаңғыртылған  шағатай  тілін енгізу  керек. Түркі  халықтарының  тарихын,  мәдениетін  толық  зерттеу  үшін түркілер  мекендеген  біртұтас  кеңістік  құру  қажет.  Осыған  дейін  түркі  елдерінің  арасында  ауызбіршілік болған  жоқ. Көне  мұрағаттарға,  тарихи  ескерткіштерге,  ұлы  тұлғаларға  таласып  жан-жаққа  тарттық. Брендтерге  таластық:  Көкпар  кімдікі? Белбеумен  күресу  кімдікі? Бешбармақ  кімдікі? Қымыз  кімдікі?  Шұбат  кімдікі?  Мәнті  кімдікі?  Ондай  сұрақтар  туыс ,  түп-тамыры  бір  халықтардың  арасында  туындамау  керек.  Олардың  бәрі  бізге  ортақ,  сондықтан  көне  мәдениетімізді  бірге  зерттеуге  теріс  әсерін  тигізбеу керек.  Мәдениет  пен  тіл  еркін  даму  үшін  мәдени  кеңістікте  алпыс  миллионнан  астам  халық  тұру  керек. Ондай  халық  кеңес  кеңістігіндегі  түркі  елдерінің  ешқайсысында  жоқ.  Өнер  қайраткерлері  күндерін  көру  үшін табысты  тойлардан іздейді.    Түсіріліп  жатқан  фильмдер, театрлық  қойылымдар   көрермендері   аз  болғандықтан,  табыс  таба  алмай,  сапасы  төмен,  арзанқұнды   болып  жүр.Түркі  елдері  және  олармен  біте  қайнасқан   көршілер   фильмдерін  бірге  түсіріп,  бірге  прокатқа  жіберсе,  кассалық  түсім  еселеп  артып,  әр  кинофильм  түсірілімге  жұмсаған  шығынын  ақтап,  сапасын  арттырар  еді.    Кейбір  саясаткерлер  біздің  мәдени   бірлесуімізді  жақтырмайды.  Әлеуметтік  жүйелерде   В.Жириновский  былай  дейді: «Реджеб  Ердоган – пантюркист,  хочет  объединить  вокруг  себя  все  тюркские  страны.  Это  противоречит  национальным  интересам  России».   Дүние  жүзінде  көптеген  саяси, экономикалық,  этно-мәдени  т.б.  бірлестіктер  толып  жатыр. Осы  күнге  дейін ондай  одақтардан  адамзатқа  зиян  болып   көрген  жоқ.  Неге  екені  белгісіз  Қазақстандағы  орыс  этно-мәдени  бірлестіктері  «славян»  бірлестіктері  деп  аталады,  онымен  қатар  жеке  украин,  белорус,  поляк,  болгар , казак  бірлестіктері  де  бар.

Кейбір  саясаткерлер  бізге  «европа  демократиясы»  керек  деп  ұрандайды.  Біздің  қоғам  ондай  демократияда  өмір  сүруге   дайын  емес.  Біздің  қоғам  топтасып,  ұлт  болып  қалыптаспаған,  жаман  тігілген  құрақ  көрпе  тәріздес.  Облыс   әкімдерін  тағайындамай  сайлайтын  болсақ,  «құрақ  көрпеміз»   ыдырап,  шашылып  қалуы  мүмкін.  Асығыс   Европа  үлгісіндегі   демократияны  орнатамыз  дегендер  «көгерудің»  орнына  шашылудың  аз-ақ  алдында  тұр. Олар  Ирак,  Сирия,  Ливия,  Сомали,  Судан  т.б. Бүгінде   түркілердің  жаулары  жоқ  деп  санайық.  Дүние  жүзінде  жүріп  жатқан  жаһандану  үрдісі  тіліміз  бен  мәдениетімізді,  этникалық  ерекшелігімізді  жұтып  алу  қаупі  бар. Егер  сырттан  жау  пайда  болса,  шекара  әскерлері  бізді  қорғай  алмайды  (олардың  өздерін  қорғау  керек). Халықаралық  қылмыспен   күресу  үшін  қаржылық  жағынан  үнемді   жергілікті  азаматтардан  жасақталған  полиция  күштері  жеткілікті.  Консолидациядан  өткен,  мәдениеті  қалыптасқан, жоғары  рухты  біртұтас  халық   қана  өзін-өзі  қорғай  алады.  Көне  мәдениетімізді  сақтап  қалу  үшін  бізге  бейбітшілік, түркі  елдерінің  ынтымақтастығы  керек.

Көп  этносты (көп  ұлты  емес)  мемлекетіміз  көркейе  берсін,  келешегіміз    жарқын,  тәуелсіздігіміз  баянды  болғай.

Қазақстан  тәуелсіздігінің  25  жылдығына  және  «Алаш» қозғалысының  100  жылдығына  орай

Тарихтан  тағылым  алу  керек

Қазақ  Хандығының  550  жылдығын  тойлау    тарих  қатпарына  тереңірек  үңіліп,  тарихымызды  жаңа  деректермен,  жәдігерлермен  толықтыруға  жағдай  жасады. Томирис,  Мөде, Аттила(Еділ), Бумын  және  Шыңғыс  хан − Еуразия  сахарасының  ұлы біріктірушілері. Біз,  түркі-моңғол  халықтары,  солар  құрған  ұлы мемлекеттердің  мұрагерлеріміз.  Отарлаушы   державалар  ғасырлар  бойы  «бөліп  ал  да,  биле»,  «іштен  құртша  кеміру» (цань  ши)  саясатын  жетік  меңгеріп,  түркі-моңғол  халықтарын  құрып  кетудің  алдына  әкелді.  Отарлаушы  елдер,  моңғол  мен  бүгінгі  түркілердің  арасына   жік  салып,  Шыңғыс  бабамыздан  айырғысы  келді. Мақсат − түркі-моңғол  халықтарын  жадынан,  тарихынан, рухынан, дінінен  және  салт-дәстүрлерінен  айырып,  бөлшектеу.  Екінші  жағынан  Қытай  тарихын  оқып  көрейік:  Шыңғыс  хан – Қытайдың   Юань  әулетінің  басы. Қытай  тарихшылары  Шыңғыс  ханның  немересі  Құбылай  бастап  билеген  1334 -1468  жылдарды  Юань  династиясының  заманы  деп  мақтанышпен  атайды:  «Юань  династиясы  Қытайдың   шашырап  жатқан  ұсақ  мемлекеттерін  біріктіріп, шекарасын  кеңейтіп,  дамыған  мемлекетке  айналдырды.  Мұхиттың  ар  жақ бер  жағымен  дипломатиялық  қатынастар  орнатып,  сауда-саттық  жүргізді. Мәдениетті,  әдебиетті, медицинаны,  ғылымды  дамытты...» . Қазірдің  өзінде  Қытайдың  ұлттық  ақшасы  «юань» деп  аталады.  Зор  сүйіспеншілікпен  қойылған  қытайдың  тарихи  топтамасы  «Шыңғыс  хан»  дүние  жүзінде  әйгілі  болды. Ендеше,  татардың, қазақтың,   басқа  да  түркі  халықтарының  бабасы  Шыңғыс  хан  тарихта  неге  бізге  жау  болып  көрсетіледі?  Бізге, түркілерге,   арқау  болатын  ұлы  бабамызды  жау  қылып  көрсету  отаршылардың  ойлап  тапқаны. Алтын  Орда – біздің   алтын  мемлекеттігіміз.

Бүгінгі  жер  ауқымын,  этникалық  құрамын  ескеріп  Қазақ  хандығын  қазақ  халқының    мемлекеттігінің  орныққан  дәуірі  деп  санауға  болады.   Ежелден  отырықшы  көршілеріміз  бізді  кем  санап,   бабаларымызға   неше  түрлі  аттар  қойды: «скифтер»,  «сақтар»,  « хуннулар», «қырғыздар»,  т.б.  Мағынасы  белгілі:  «варварлар»,  «жабайылар», «құлдар», «кезбелер» ... Егер  өз  мемлекеттігімізді  «Қазақ  Хандығынан»  бастағымыз  келсе,  біздің әділ  атымыз «Алаш  елі»  болу  керек. Біз  «Алты  Алаштың»  ұрпағымыз,  яғни   әртүрлі  тайпалардан  құралған  елміз.    Алғашқы жазба  ескерткіш  қалдырған  қазақтың  тарихшысы  Қадырғали  Жалайыр «Шежірелер  жинағында»  Түрік  тарихы , Алты  Алаштың  тарихы, ұлттың − «Алаш  мыңының» тарихы  ХVІ ғ. аяғына  дейін  қат-қабат  берілген.  Шежіреде  Алты  Алаштың  құрамына  енген  жалайыр,  татар,  меркіт, күрлеуіт, тамғалық,  тарғұт, ойрат (қалмақ), барғұт,  құры,  тұлас,  тума, бұлғашын,  кермучин, орсаут,  теленут, кестеми, құрқакереит,  найман, танғұт, онғұт, қырғыз, ұйғыр, өзбек, түркімен, башқұрт, қатаған  және  тағы  басқа  тайпалардың  тарихы  жазылған.  Қадырғали  қазақты  шежіреде «Алаш» , ал  мемлекеттік  одағын «Алаш  мыңы»  деп  атайды.  Тарихшы «Алаш  мыңының» − халықтық  зор  күш  екендігін  жыр  етеді.  Бұл  туралы  «Тарих-и Рашиди» кітабында былай  делінген: « Әбілқайыр  хан  Дәшт-е-Қыпшаққа  түгелдей  билігін  орнатты. Кейбір  тегі  Жошы  сұлтандар  оның  тарапынан  төңген  қауіпті  сезіп, сақтық  танытты. Бір  топ,  Керей  хан,  Жәнібек  сұлтан,  тағы  біразы  Әбілқайыр  адамдарынан  қашып  шығып,  Моғолстан  жаққа  кетті.  Ол  кезде  Моғолстандағы  билік  Иса Бұға  хан  оларды  құрметпен  қарсы  алып, Моғолстанның  шетінен  орын  берді.

Алғашында  осылай  көп  санды  елінен  жарылып  қашып  шығып,  біраз  уақыт  сұлтансыз  әрі  сергелдеңде  жүргендіктен,  оларды  «қазақ»  деп  таныды. Бұл  лақап  оларға  орнығып  қалды».  Мұхаммед  Хайдардың  бұл  көрсетуінен  «қазақ» есімінің  қазақ  қауымына  сырттан  берілгендігін  аңғару  қиынға  соқпайды.  Барлық  халықта  екі-үш  этноним бар.   Мысалы,  біз  қытай  халқын  қытайлар  десек,  олар  өздерін  ханьдар,  ал орыстар өздерін  русские   дейді,  ресми  атаулары  да   осылай  аталады. Бір  халықтың  бір  мезгілде  әртүрлі  аталуы  жаңалық  емес.  Сырттан  айтылатын  атаулар  да  жетіп  артылады. Қазақ  халқы  да  солай  болған.  Қадырғали  Жалайырдың  жинағында  «қазақ» сөзі  кездеспейді. Өйткені  ол  кезде  қазақтар  өздерін  көрші  халықтар  берген  атпен  атамай,  өздері  қабылдаған  атпен  атаған.  Ол  ат –«Алаш  мыңы» немесе  кейінірек  аталған «Алаш  елі», «Алаш»  еді.  Айтылған  атау  ел  есінде  сақталып,  әртүрлі  тарихи  жағдайларда  үнемі  қолданылып  отырды.  Әсіресе,  ұйымдасу,  рухтану, ынтымақ,  бірлік,  азаттық  үшін  күрес  жағдайларында  кеңінен  қолданылды.  Осылайша,  «Алаш»  ұғымы  халықты  жігерлендіретін  ұранға  айналды. Кейінгі  дәуірлердегі  қазақ  тілінде  «Алаш»  сөзі  екі  мағынада  жұмсалатын  болған:   бірі – «қазақ  халқы»  дегеннің  синонимі  ретінде,  екіншісі –«жат»   мағынасында. «Алаш  мыңы»  атауы  алғашқыда  бір- біріне   жат  тайпалардың  одағын  білдірген  болу  керек.  Алтын  Орда  күйрегеннен  кейін  қазақ  атымен  үш  мемлекет  болды: 1) Ең  үлкені – Қазақ  ордасы,  Қазақстан. 2)Енді  біреуі – Әзірбайжандағы  қазіргі  Қазақ  ауылы  деп  аталатын  Қазақ  хандығы.  Оның  өзінің  тарихы  бар. 3)Ендігісі – Қасым  хандығы, Мәскеу  мемлекетінің  түркілерді  жаулау  үшін құрған қуыршақ  хандығы.   Мұндағы  жұрт  та  өзін  қазақ  деп  атаған.

Сібір  жұрты  дегеніміз  де – қазақтың  бір  бөлігі. Сол  кездегі  қазақ  хандығының  ұтымды,  көреген  саясатының  нәтижесінде  Сібір  жерінің  көп  бөлігі  Қазақ  хандығының  құрамына  енді.  Сібір  жұртының  сол  замандағы  таңбаларын  тексеріп  қарағанда,  олар  керей,  қыпшақ , табын,  жалайыр, арғын  болып  келеді.  Қадырғали  Жалайырдың  «Шежірелер  жинағы»  қазақ  тілінде  жазылған  тұңғыш  ғылыми  шығарма. ХVI   ғасырдағы  қазақ  жазба  тілінің  Абай  шығармаларының  тілінен   едәуір  айырмашылығы  бар. Қазіргі  кезде  тілімізге  шет  елдік  сөздердің  көптеп  кіріп  жатқанын  байқап  жүрміз. Бұл  шығарма  сол  кездегі  қазақ  тілі – шағатай-қазақ  тілінде  жазылған. Шоқан  Уалиханов  шежіренің  тілін  «совершенно  джагатайский,  очень  близкий  к  нынешнему  киргизскому ...» − деп  сипаттама  берген.  Алаш  Одағының  тілі − шағатай  тілі  болған. Бүгінгі қолданыстағы  қазақ  тіліміз  көне  шағатай  тілінен айырмашылығы  шамалы, сондықтан  қазақ  тілін  жаңа  шағатай  тілі  деп  атауға  әбден  болады.  ХІХ ғасырдың  басындағы «Алаш  Орда»  көсемдері  өсиет  қылып  қалдырған  «Алты  Алаш»  деген  атау  бүгінгі  біздің  көп  этносты демографиялық  жағдайымызға  сай  келіп  тұр. Көнеден  қалған  сөз   бар:  «Алтау  ала  болса,  ауыздағы  кетеді,  төртеу  түгел  болса,  төбедегі  келеді». Мемлекетіміз  «Алаш  елі»,   мақсатымыз − Мәңгілік  ел  болса, бұл  атаулар   ұлтымызды  ұйыстыруға  себебі  тиер  еді. « Біз  қазақпыз  ба, әлде  қазақстандықпыз  ба?»  деген сияқты  сұрақтар  туындамас  еді.  Біз  «алтауы  бір», ұраны  бір  «алаш»,   алаш  халқы  болар  едік. Мемлекетіміздің  әр  азаматы  жалғыз  «алаш»  сөзімен  аталатын  болады.  Ежелден  төл  тарихшымыз  Қыдырғали Жалайырдың  заманынан  бастап,  көп  нәсілді,  көп  дінді  біртұтас  алаш  одағы  болғанбыз.  Алты  Алашқа  кіретін  кейбір  этностардың  қазақ  этносына  туыстығы  туралы  Шәкәрім  Құдайбердіұлы  «Түрік,  қырғыз-қазақ  һәм  хандар  шежіресінде»  анық  жазған:  «... біз  ұйғыр  атынан  шыққан  елміз. Бұл  ұйғыр  деген  бірігіп  қосылған  деген  мағынада  деп  шежіре  жазушының  бәрі  айтқан  десе  де  болады.  Сол  ұйғырдан  қырғыз,   қаңлы,  қыпшақ,  арғынут,  найман,  керейт,  дулат,  үйсін  деген  таптар  шығып,  солардың  нәсілінен  шыққанбыз»,  «... Бергі  заманда  қазақ  аталғаны  болмаса,  біздің  қазақ  та  қырғыз  нәсілінен »,  « ... Шағатай  нәсіліне  қараған  қазақтар  Мауранаһарда  отырықты  болып  қалғандықтан,  өзбек  аталып  қалды»,  « Сонда  (Сырдарияға )  барып  орныққан  (құрама) ел...   сарт  атанып  кеткен...»,  «... Стамболдағы  Осман  түрік  те  қаңлы  нәсілінен».   Мүмкін,  ресми  атымызды  «алашқа»,  ресми  тілімізді  «шағатай»  тіліне  өзгертудің  қажеттілігі  бар  шығар.

Тарихымызды  толығырақ  түсіну  үшін  басқа  туыстас  халықтардың  тарихынан бір-екі  мысал  алайық . Біздің  арғы  бабаларымыз  моңғол-татарлар  Тәңірге  сыйынған.  Алтын  Орда  ыдырағаннан  кейін  көпшілігі  (түркілер) ислам  дінін  қабылдады, екінші  бөлігі (моңғолдар) буддизмнің  ламаизм  тармағына  кірді. Дін  қабылдау  барысында,  тіл  мен  діннің   өзгеру  үрдерсін кемпірқосақ  түстерінің  өзгеруімен  салыстыруға  болады.  Кейбір  рулар  мен  тайпаларда  тәңіршілдік,  ламаизм,  ислам  араласып  кеткен. Мысалы, Павлодар  облысында ХХ ғасырдың  ортасында  да   арамызда  руымыз  «қалмақ»  дейтін  қазақтар  кездесетін, тәңіршілдікті  ұстанатын,  емшілікпен  айналысатын   бақсылар  да, атеистер де  болды.  Үлкендер  «Тәңір  жарылғасын»  деп  бата  беретін.  Арамызда  Тәңірберген,  Ойрат,  Доржы  есімді  адамдар  тұрып  жатты. Қазірдің  өзінде  Қазақстанның  әр  аймақтарында  қалмақ  руының  ұрпақтары  бар. Көркем  әдебиетте,  көркем  фильмдерде    жаулардың  бәрін  «қалмақ»  деп  атау  әділдікке  жатпайды.  Жаугершілік  заманда  түркі  сахарасында  талай  айқастар  болып  жатты.  Жаулардың  бәрі  қалмақ  емес. Әбілғазы  Баһадүр  ханның  «Шежіресінде»  бірге  туған  ағалы-інілер,  әкелі-балалар  билікке,  жерге  таласып,  халықтың  қанын  судай  ағызып,  бір-бірімен қырқысып  жатты. Олардың  бәрі  түркілер. Жоңғар  хандығы  123  жыл  ғана  өмір  сүрді,  хандықты  жойған  Аспан  Асты  Империясы.  Әрине,  қазақ  пен  қалмақтың  арасында  қақтығыстар  болып  тұрды  және  ол  қақтығыстардың  басқа  да  көрші  елдермен  болған  қақтығыстардан  айырмашылығы  шамалы.  Тарихта  белгілі  Тәуекел  хан  қазақтың,  қырғыздың,  қалмақтың  ханы  болған.  Кіші  жүздің  Әбілқайыр  ханы  қазақтың, башқұрттың,  қалмақтың  ханы  болды.  Қалмақ  ханы  Қалдан  Серен   Тәшкентте  Ұлы  жүзді  билеп,  өз  еркімен  хандықты  Жолбарыс  ханға  тапсырды. Абылай  хан  қалмақтың  Әмірсана  ханымен  анда  болған. Қазақ  халқы  мен  қалмақтар  бір-бірінен  қыз  алып, қыз  берісіп  тұрған.  Қалмақтың  кім  екенін  анықтау  үшін  Құдайберді  Шәкәрімұлының  еңбектеріне  сүйенейік.  Қалмақ  һәм  телеуіт: «... сол  қалмақтар – біздің  қазақпен  жақын  тұқымдас  ел. Қалмақ  деген  «қалған» деген  сөзден ...  Оның  рулары – арғын, найман, қыпшақ, керейт, меркіт,  ..., сақал, қырғыз, моңғол , сарт. Тілдері  ескі  түрікше,  бірақ  моңғолға  көп  қарағандықтан  мағол  тілі  қосылған». Мында  «қалған»  деген  сөзді  ислам  дінінен  алшақ   қалған   деп  түсіну  керек.  Кеңес  Одағы  құрылған  кезде  қалмақтар  Түркістан  Республикасының,  яғни  Қазақстанның  құрамында  болған. «Бөліп  ал  да,  биле» саясатына  сәйкес  ұлттық  межелеу (национальное  размежевание)  барысында  Ресей  Федерациясы  қалмақтар  мен  төлеңгіттерді  қамқорлыққа  алған  болып,  шоқындырып,  «алтайец» деген  атпен,  өзіне  қосып  алды. Неліктен  қисыны  келсе  де,  келмесе  де  орыс  тарихшылары  қалмақтарды  қазаққа   жау  қылып  көрсеткені  түсінікті.

ХVII  ғасырдың  басында  Қытай  Ойрат  еліне  қысым  жасап,  қырып-жойып,  көршілерін  айдап  салып, халқын,  атамекенін  тастап,  қоныс   аударуға  мәжбүрледі.  Ойрат  миграциясы  Қазақ  хандығының  сыртқы  жағдайын  қиындатты,  орталық,  оңтүстік,  солтүстік-батыс   ұлыстарына  қауіп  төндірді. Бұл  туралы  Семей  университетінің  тарихшысы  Амантай  Исин  былай  дейді:  «Қалың  ойрат  тайпаларының  қазіргі  Солтүстік  және  Солтүстік-батыс   Қазақстан  аймақтары  арқылы  батыс  далаға  қоныс  аударуы  қазақтар  үшін тиімсіз  болса  да,  Есім  хан сияқты  дара  билеушілер  бұл  құбылыстың  өзінен  оңтайлы  шешімдер  іздеген.  Қазақ ,  ноғай, халқа  моңғолдардың  ойраттарға  қарсы  бірігіп, 1620 жылғы  соққы  берген  тарихи  жеңісі  Есім  ханды Ер  Есім  атандырды.  Содан  бастап  Арқа  жерінде  шашыранды қалған  ойрат  ұлыстары  Есім  ханға  тәуелді  бола  бастайды  немесе  онымен  одақтасып,  Есім  ханның  әскери  күш - қуатын  асыра  түседі. Есім  ханның  басты  жоспары  біртіндеп  Тәшкент  бағытына  ауады.  Торғауыт  қалмақ  Батыс  Қазақстанда  көшіп  қонып,  Үлкен   Ноғай  ордасын  ығыстыруымен  қатар  Кіші  жүз  ұлыстарын  таршылыққа  ұрындырады. Есім  хан  болса , бір  саяси  одақтастарын  Арқа  жерінде  қалған  қалмақтардан  тапқан.  Қалмақтар  Есім  ханмен  бітімге  келуді  тиімді  көреді...  Қазақ  хандығының  тарихы  ойрат-қалмақтармен,  кейін  жоңғар-қалмақтармен  тығыз  байланыста  болған. Қазақ  пен  қалмақ  үнемі  соғысып  жүрмеген,  ымыраға  келіп,  қалмақ  ұлыстарының  Қазақ  хандығы  құрамында  күн  кешкен  жайлар  барлық  қалмақты  жау  көрген  эпикалық  сананың  көлеңкесінде  қалған».

Тағы  да бір  арамызда  тұрып  жатқан,  ассимиляцияға  ұшыраған,  халықтың  тағдырын  алайық.   Алтын Орда ыдырағаннан  кейін  Еуразия  кеңістігінде  көптеген  түркі  тілдес  халықтар  жаңадан  құрылған  мемлекеттерден  тыс  қалды. Ұлы  түркітанушы   Л.Гумилевтың  зерттеулері  бойынша  казактардың  арғы  бабалары  касогтар,  хазарлар, шеркештер. Олар  өзара  бірігіп  казактар  одағын  құрды.  Өзін-өзі  басқару  жүйесі  қалыптасып,   атамандарды   жиылыстарда    көпшілік  сайлады.  Бұларға   айналасындағы  басқа  да  көршілес  елдерден  босыған,  қашқан   адамдар,  «староверлер» қосылды. Осылай  шаруашылыққа  мықты, тәуелсіз,  ерікті  казак  халқы  пайда  болды. Ресей  патшалары  қорқытып-үркіту,  алдап-арбау  арқылы   (политика  кнута  и  пряника)  жаңа  пайда  болған  этносты,  басшыларына  шен-шекпен  таратып,  өз  мүдделеріне  пайдалануға  тырысты.  Миссионерлерін  жіберіп  казактарды  провославие  дінін  қабылдатты,  бастапқы  тілдерінен  айырды.  Казактар   басқа  да  бұратана  халықтар  сияқты  қаналып   қуғындалды. «Варварларды  варварлардың  қолымен  жою»  үшін  Ресей  патшалары  казактардың  әскери  жасақтарын  Қазан  хандығын,  Астрахань  хандығын,  Қырым  хандығын,  Сібір  хандығын  жаулап  алу  үшін  пайдаланды.  Ресей  патшалығы  Қазақ  хандығын  қорқыту   үшін  казактарды  қарсы  қойып, талай  шабуылдар,  жорықтар  ұйымдастырды.  Казактарды  көшіріп,  қазақтың  өзенді-көлді, сулы-нулы  жерлеріне  қоныстандырып,  түркі  мемлекеттіктерін  жою  үшін  қолданды.

Бұл  тәсіл  Ресей  патшаларына  қатты  ұнады. Казак  жасақтарын  басқа  да  бұратана  халықтардан  ұйымдастыра  бастады:  Украин,  Қырым, Литва,  Татар,    Қалмақ, Грек,  Бурят, Якут, Тунгус,  Түркімен, Терек,  Дағыстан, Осетин  казак  әскери  жасақтары   дегендер  де  болды. Әр  этностан  құрылған  казактарды  бір-біріне  айдап  салып  өзара  қырлыстыратын   жағдайлар  да  кездесті.  Казактар  Ресейдің  езгісіне  шыдамай,  талай  көтерілістерге  шықты.  М.Баловнев,  И. Балаш, С.Разин, К. Булавин, Е. Пугачев  басқарған  көтерілістер  орыс  мемлекетінің  казактардың  құқығы  мен  бостандығын  шектеуіне,  салт-дәстүрін  құрту  әрекеттеріне  қарсы  бағытталған.  Азаматтық  соғыс  кезінде казактардың  басым  көпшілігі  Кеңес  үкіметіне  қарсы  шықты.  Ақтар  қозғалысының,  Дон  армиясының  негізін  казактар  құрады. Екінші  дүниежүзілік  соғыста  Германия  мен  Жапония  Кеңес  армиясына  қарсы  казак  жасақтарын  кеңінен  пайдаланды.  Бұл  күрес  өз  алдына  ел  болып,  тәуелсіз  Казакия  мемлекетін  құруға  бағытталған  болған  еді.  Бірақ  та,  казактар  еш  нәтижеге  жете  алмады. Көптеген  казактардың  серкелері  атылып  кетті.  Ресей  империясында да , Кеңес  үкіметі   кезінде  де  белсенді  түрде  «расказачивание» саясаты  жүргізілді. Мақсаты − казактарды  сана-сезімінен,  мәдениетінен, құқықтарынан,  құндылықтарынан  айыру. 1917 жылғы  төңкеріске  дейін  де,  КСРО  заманында  да  казактар  көсемдерінен  айрылып,  қуғындалған  халық  болып  қала  берді.  1919  жылғы  қаңтар  айындағы РКП(б)-ның  Орталық  комитеттің  директивасы  бойынша «казактар  түбегейлі  құртылуға  тиісті  сословие» делінген.  Осы  дерективаны  қолданып,  Кеңес  үкіметі  көптеген  казактарды  20-30 жылдары  қырғынға  ұшыратты. Көптеген соғыстарда  Ресейдің  мүддесін  қорғаған,  Ресейдің  отаршылдық  саясатының  қолшоқпары  болған, Польшада,  Манжоу-Года, Парагвайда  соғысқан  миллиондаған  казактар  қайда  кеткен?   Рухынан,  этникалық  сана-сезімінен  айрылған  казактар  ассимиляцияға  ұшырап,  жұтылып, орыспыз  деп жазылуға  мәжбүр.  Ресейде  2002  жылғы санақ  бойынша,  140028  казак  тұрған,  ал 2010 жылы  - 65573.  Казактардың өздерінің жүргізген  тәуелсіз санағы  бойынша  2010 жылы  тек  Ростов  облысында  1 миллионнан  астам  казактар  тұрып  жатқан. Сонымен  қатар  Волгоград  облысында,  Краснодар  және  Ставрополь   өлкелерінде  халықтың  үлкен  бөлігін  казактар  құраған.  Мемлекет  саналы  түрде санақ  нәтижесін  кемітіп  көрсетуде. Казак  халқы  жоқ – проблема  да  жоқ  деп  санайды  билік  басындағылар.  Түсініксіз, тәуелсіз  Қазақстанның  санағында  казактар  неліктен  орыс  деп  көрсетіледі? Бұл  Ресейдің  нұсқауы  ма?

Көп  мемлекеттерде  елінің  тарихына  зор  үлес  қосқан  адамдардың  аттарымен  қалаларды  атайды.  Мысалы: Вашингтон, Линкольн,  Санкт- Петербург, Екатеринбург, Навои, Хошемин, Калининград, Владимир  т.б. Қазақстанда  керісінше  ірі-ірі қалаларымыз,  облыс  орталықтары  Павлодар,  Петропавловск  отарлаушы  Ресейдің  патшазадасы  мен  әулиелерінің  атымен  тұр. Бұл  аттарды  нағыз  қазаққа  айтуының  өзі  қиын,  өйткені  бізде «в» деген  дыбыс  жоқ.  Бұл  атауларды  осы  күнге  дейін  қалдыру  қытайға  зорлап  «р»  дыбысын,  немесе  орысқа  «ғ» дыбысын  айтқызумен  тепе-тең.  Қария   адамдардың  айтуына  қарағанда  Павлодар  орналасқан  жер « Мойылды»  деп  аталған, көктемде  Ертістің  жағалауы  ақ  мойылдың  гүліне  оранып  тұратын.  Мойылдан  қамыт, доға, сап, ат-әбзелдері  жасалатын. Бүгінде  жағалаудан  мойыл  жоғалып  кетті.  Мойылды  деген  ат  тек  Павлодар  шипажайының  аты  ғана  болып  қалды.  Біздің  тарихымызда  мемлекеттігіміздің  қалыптасуына, тәуелсіздігіміздің  нығаюына   зор  үлес  қосқан  тұлғалар  жеткілікті.  Тарихымызды  Қазақ  Хандығынан  бастасақ,  бүгінгі  шекарамыздағы  жерлерді   бізге  мұра  қылған,  құқықты  мемлекет  құрған  «Қасым  ханның  қасқа  жолын»,  «Есім  ханның  ескі  жолын»,  «Тәуке  ханның  жеті  жарғысын»  қалдырған  ұлы Қасым, Есім, Тәуке  аттарын  неге  қоймасқа? Оларға  «Алаш»  қайраткерлері  Әлихан ,  Мағжан, Ахмет, Мұстафа  есімдерін  қосуға  болады.

Кезінде ұлы  бабамыз  Шыңғыс  хан  құрған  Алтын  Орда  неге  құрып  кетті?  Неліктен кезінде Алтын  Орданың  боданы  болған  елдер  татар-моңғолдардың  ұрпақтарын  бөлшектеп  билеп  отыр? Тағдырға  жаба  салу  оңай. Бүгінгі  дүниежүзілік  саяси  картада   тәуелсіз  алты  түркі  мемлекеті,  бір  моңғол  мемлекеті  бар. Әрине,  кешегі  моңғол  бүгінгі  моңғол  емес,  кешегі  татар  бүгінгі  татар  емес.   Тіліміз  де  өзгерді, дініміз  де  өзгерді. Тәңіршілдік  жоққа  кетіп,  мұсылман,  ламаист  болдық. Тарихтан  тағлым  алып,  өткенімізді  саралап,  бүгінгі  барды  жетілдіру − бүгінгі   ұрпақтың  мақсаты. Татар-моңғол  мемлекеттерінің   күйреуінің  басты  себебі − билік  басындағы  Шыңғыс  ұрпақтарының, сұлтандардың,  ру-тайпа  басшыларының  алауыздығы. Жауларымыз  дос  бетпердесін  киіп,  өз  адамдарын  билікке  кіргізіп,  түркі  мемлекеттерін  «іштен  кемірді». Әр  кездерде  де  замананың  «табгаштары» табылып  тұрды. Ел  басындағылар   халықтың  қамын  ойламай,  өз  қара  бастарын,  қарындарының  тоқтығын,  байлықты  көбірек  ойлап,  елге  опасыздық   жасады. Сондықтан,  жоғарыда  айтылған  жеті  елдің  билеушілері  тарих  сабағын  жадында  берік  сақтау  тиіс.  Олай  болмағанда  тәуелсіздігімізден  айрылып,   бодан  қалпымызға  қайтып  келуіміз  әбден  мүмкін.

Елбасы  «2020  бағдарламасында» 2020 жылы  Қазақстанда 30 миллион  халық  болу  керек  деп  болжаған. Бүгінгі  табиғи  өсімге  қарасақ , біздің  халқымыздың  саны  20 миллионға  да  жете  алмайды. Жер  шарында  халықтың  табиғи  өсімі  жоғары  аумақтар  бар.  2015 жылы Еуропаға  аққан  миграция  жалғыз  ғана соғыс  салдарынан  емес,  Еуропа  одағының  тоқтата  алмай  тұрған  көші-қон  үрдісі кейбір  елдерде  халық  тығыздығы  күрт  өсіп,  кедейшілік, жұмыссыздық  шегінен  асуына  байланысты. Көші-қон  легін  Жерорта  теңізі,  күннің  суығы,  ажалмен  аяқталатын  апаттар,  қаруланған  шекарашылар, биік  қабырға  мен  тікен  сымдар, депортациялау    тоқтата  алмады.  Ғалымдардың  болжауы  бойынша, 2030 жылдардан  ары  қарай  бұдан  да  ірі  көші-қон  легі  жүруі  мүмкін.  Біз  қазір Орта  Азиядағы  өз  бауырларымызды  елімізге  кіргізбей,  қуғындаймыз. Әр  түрлі  қиын-қыстау  жолдармен  Қазақстанға  келген  қырғыздар,  тәжіктер,  өзбектер,  қарақалпақтар,  түркімендер,  татарлар,  башқұрттар қазақ  тілін меңгеріп,  аралас  отбасын  құрып,  балаларын  қазақ  мектебіне  беріп,   елімізге  бейімделіп  кетті.  2030  жылдардан   кейін  миграция  Жер  шарының  қай  бөлігінен  болатынын  болжай  алмаймыз. Біреуі  анық ,  халқы  жағынан  тығыздығы  төмен Қазақстанды  көші-қон  легі  айналып  өтпейді.   Бұл  лек  біздің  тілімізді,  мәдениетімізді,  салт-дәстүрімізді   жайпап   кетуі  мүмкін. Сондықтан қазіргі  заманда өзімізге  туыстас , тарихы, мәдениеті  бір, тілі  ұқсас  Орта  Азия  мигранттарын  жоспарлы  түрде  ретпен  елімізге  қабылдауды  ойлаған  жөн. Ондай  тәжірибе  Австралияда ,  Канадада  бар.

Қазақтар  адамзаттың,  оның  ішінде  түркі   әлемінің,  құрамдас  бір  бөлігі. Әлем  мәдениетінде  түркілердің  де  тек  өзіне  ғана  тән  «кетігі» бар.  Жаһандану  заманында  қазақтарды  жеке  дара  бөліп  қарастыруға  болмайды,  халықаралық  ықпалдастықтың  маңызы  зор.  Біздің  ортақ  үйіміз,  Жер  шары, ғаламның  кішкентай  ғана  бір  түйіршігі.  Осы  үйімізді  аялап,  қаз- қалпында  келешек  ұрпаққа  тапсыру  адамзаттың  мақсаты.  Біз  ұлы  көршілеріміз  Қытаймен  және Ресеймен  тарихтан  тағлым  алып  достық  қарым-қатынаста  болуымыз  керек. Сауда-саттық  егемендігімізге  нұқсан  келтірмей,  екі  жаққа  да  пайдалы  болу  керек.   Мемлекеттігімізді,  экономикамызды  дамытуда  озық  елдерден  АҚШ-тан,  Батыс  Еуропадан,  Жапониядан, Оңтүстік  Кореядан   үлгі  алу  абзал.  «Азаттық»  радиосының  бұрынғы  директоры  Хасен  Оралтай  1991 жылы  былай  деген: «Қазақстан  тәуелсіздік  алмағанда,  енді  бір  бес  жылдың  ішінде  қазақ  халқы  орыс  болып  жазылып,  тарихтан  өшіп  кетер  еді. ..» Ақиқат.  1991 жылы  Павлодар  облысында  қазақ  тілі  қолданыстан  шығып,  жалғыз  ғана  толыққанды  қазақ  мектебі  қалған.  Қазақша  сөйлейтін  бір  ғана  орын  болды:  жаназа,  жабдық.  Оның  өзін  партия  комитеттері  көпсініп,  коммунистер  діни  рәсімдерге  қатыспасын  деп  нұсқау  жіберді.  Аллаға  шүкір,  шекке  жеткенде  тағдыр  бізге  тәуелсіздік  сыйлады. Ислам  діні − біздің  тәуелсіздігіміздің,  мәдениетіміздің  бір  діңі. «Толерантность»  сөзін  бүркеніп,  басшыларымыздың  басқа  діндерді  қолдап,  ислам  дінінің  әртүрлі  ағымдарын  қуғындау  тәуелсіздігімізге  нұқсан  келтіреді. Керісінше  ислам  діні  мемлекеттік  дін  ретінде  қабылдану  керек.  Сыртқы  саясатта  Қазақстан  мұсылман  әлемінің  бөлігі  екенін  ұмытпаған  жөн. Түркиясыз,  Орта   Азия  мемлекеттерінсіз  Қазақстанның  үні  халықаралық  ұйымдарда  естілмей  қалуы  мүмкін.

Егер  біздің  басты  жауымыз  қалмақ  болса, сан  жетпес  шайқастарда  «жеңіске»  жеткізген  көптеген  батырларымыз  болғанда,  Қазақ  хандығы  неліктен  әлсіреп, орыстың  отарына  айналды?  Халқымыз  зұлматқа  ұшырап,  құрып  кетудің  аз-ақ  алдында  болдық.  Үйлесілімділік  қайда? Өзімізді-өзіміз  қорғай  алмай,  өзімізден  көп  әлсіз  туыстас  қалмақтарды  не  үшін  қырдық? Бұрын  да,  қазір  де,  жауымыз  бен  достарымызды  ажырата  алмағанбыз. Жауларымыз  «шап!»  дегенде, өзімізден  әлсіз  туыстарымыз  жоңғарды,  башқұртты,  өзбекті,  түркіменді,  қызылбасты  шаба  беріп,  өзіміз  де  қырыла  беріппіз. Өтірік  қамқор  болған  жаудың  құшағына   кіре  беріп,  құлға  айналыппыз. Кешегі  жасаған  қателерімізді  қайталауға  болмайды.  Қалмақты  жеңдік , Қоқанды  жеңдік , немісті  жеңдік  деп  мақтанудың  қажеті  жоқ.  Қоқанда   1917  жылдың  оныншы  желтоқсанында  Түркістан  автономиясы  құрылды.   Автономия  жетекшісі, Мұстафа  Шоқайдың  пайымдауынша,  бұл  тәуелсіз  қазақтардың,  қырғыздардың,  өзбектердің , ұйғырлардың,  түркімендердің,  тәжіктердің,  еврейлердің  және  көшіп  келген  орыстардың  біртұтас  мемлекеті  болуы  керек еді. Ташкентте  билікті  басып  алған  орыс  большевиктері  Автономияны   Мәскеудің  нұсқауымен   мойындамады,  ұсынған   келіссөзге  бармады.  1918  жылдың  ақпан  айында  орыс  большевиктері   қызыл  әскерлерді,  Ташкент  гарнизонын,  армян  дашнактарын  топтастырып  Қоқанды  қанға  бөктірді. Үш  күнге  созылған  қырғын,  тонаудан  кейін  150 мың  Қоқан  тұрғынының  80 мыңы  өлтіріліп,  қаланың  орнында  қирандылар  қалды.  Бұл,  сөзсіз,  орыс  отаршыларының  жеңісі, Орта  Азия  халықтары  үшін  ауыр  қаза. Ұлт  азаттық  күрес  он  жылдан  астам  толастамай  жүріп  жатты.  Автономия  көсемі  Мұстафа  Шоқай  тәуелсіз  Түркістан  үшін өз  күресін  1941  жылға  дейін  жалғастырды,  ақыры  уландырылып  өлтірілді. Түркістан  автономиясымен  қатарлас  Алаш  автономиясы    құрылды, оның  да  ғұмыры  қысқа  болды.  Алаш  партиясының   жетекшілері  тұтқындалып,  атылып  кетті.  1918 жылдың  мамыр  айында V  өлкелік  Кеңестер  съездінде  Түркістан  Кеңес  Республикасы  құрылды.  1920  жылдың   26 тамызында  одан  Қырғыз  АКСР-ы  бөлініп  алынды. 1924 жылдың  14 қазанында  Қырғыз АКСР-ынан   Қара-Қырғыз  КАО  бөлініп  алынды. 1925 жылы  бөліктер  Казак  АКСР-ы  және  Қырғыз  АКСР-ы  болып  өзгертілді.  1936 жылы  Казак  АКСР-ы  Қазақ  АКСР-ы  болып  ауыстырылды.  Ол  заманда  Қазақстанның  шұрайлы  жерлерінде  (Жайық  өңірі,  Ертіс  өңірі , Бурабай  өңірі,  Верный қ.  т. б.)  казактар  мекендеп  жатқан. Бұл  атаулардың  өзгеруінің  астарында (түркістан-қырғыз-казак-қазақ)  тек  Кеңес  коммиссарларына  ғана  мәлім  сыр  жатыр.

Екінші  дүниежүзілік  соғыста  жеңілген  жақ  болып  саналатын  Жапония  мен  Германия  бүгінгі  күнде  ұлттық  ішкі  өнім  жағынан  үшінші  және  бесінші  орында,  экспорттың  көлемі  жағынан  сәйкесінше  төртінші  және  екінші  орында.  Ал  жеңімпаз  Ресей  ұлттық  өнім  көлемі  жағынан  тоғызыншы  орында,  экспорттан – он  екінші  орында. 9- мамыр  біз  үшін  жеңіс  күні  емес,  аза  күні.   Соғысқа  аттанған  әр  екінші  азаматымыз  үйіне  оралмай  майдан  даласында  қалды.  Соғыс   алпауыт  елдерге   жер  бөлісіне  керек, ал  шағын  мемлекеттердің  халқы  құрмалдық  малына  (пушечное  мясо)  айналады.  Әрине,  ұлы  көршілерімізбен  тату  болуымыз  керек,  сауда-саттық  та  керек. Бірақ,  бүгінгі  жағдайымызды  қалай  түсінуге  болады: 7 мың  км  шекарамыз  ашық  жатыр,  ал  түп-тамыры  бір,  бауырлас  елдермен  шекараларымызды  тарс  жауып  алдық.  Бұл  не,  алпауыт  елдердің  нұсқауы  ма,   әлде  туыстардың  арасындағы  бәсекелестік  пе? Тарихтан  сабақ  неге  алмаймыз?  Тоқмейілсуге  болмайды,  сыпырғыштың  шилеріндей  буылмасақ,  біздің  басымыздан  құрып  кету  қаупі  әлі  сейілген  жоқ.

Теледидарда  үш  тұғырлы  мектеп  жөнінде  дискуссия  жүріп  жатыр.  Бүгінде  біздің  қоғам  оған  дайын  емес. Азаматтарымызды  тәрбиелеп  алмай ол  жөнінде  айту  ерте.  Жоғары  лауазымды   қызмет  істеген  бір  ақсақалдың  балаларының  қазақша  білмегенін  түсіндіргені   таңқаларлық:  «Менің  үлкен  қызым  Прагада  тұрады,  банк  жүйесінде  қызмет  істейді.   Ұлым  Америкаға  кетуге  дайындалып  жүр. Қазақстанда  жалақы  төмен.  Ловить  здесь  нечего.  Зачем  за  гроши  горбиться?  Қазақ  тілінің  оларға  керегі  қанша? »  1991  жылдан  кейін  шет  елге  кеткен  жастарымыз  жеткілікті. Олар АҚШ-та, Германияда, Ресейде  тұрып  жатыр.  Кейбіреулерінің  жетістіктері  де  бар,  яғни  «сұлтан» болғандары. Таңқалдыратын  бір  жағдай,  солардың  көпшілігі  Қазақстанда  қалған  ата-аналарымен  қатыспақ  түгілі,  қабырына  өлгенде  топырақ  салуға  да  келмейді.  Ағайындары: «Не  істейсің,  Алланың  жазуы,  шіріген  бір  жұмыртқа»,-  деп  өздерін  жұбатады. Одан  да  өз  елінде  «ұлтан»  болып  жүріп,  Қазақстанның   гүлденуіне  аз  да  болса  үлес  қосатын  ұлдарымыз  артық  шығар. Үш  тұғырлы  мектепте  патриотизм,  елжандылық  тәрбиелеу  ата-аналардың  құзырына  көшпек.  Мектеп  ағылшын  тілді  тұлға  тәрбиелеуге  тиісті. Рас,  жаһандану  заманында әр  ғалымға,  әр  бизнесменге,  әр  журналистке,  тіпті  туристке  де  ағылшын  тілі  керек-ақ.  Екінші  жағынан,  өздері  қазақ  тілін  жетік  білмейтін  ата-ана,  нағыз  отансүйгіш  адамды, Қазақстанның    патриотын  тәрбиелейтіндігі  күмәнді. Вашингтонда,  Мәскеуде,  Парижде  тұратын  түбі  қазақ  тұлғадан өз  еліне  қандай  пайда?  Мәңгүрттікке  ұрпақтарымызды  итермелемейік. «Жүзден − жүйрік,  мыңнан − тұлпар »,-  дейді   дана  халқымыз. «Тұлпар»  болып  шапқан  өрен  ағылшын  тілін  де  өздігінен  меңгеріп  адамзатқа  ауқымды  үлес  қоса  алатындай  тұлға  болып  шыға  алады. Оны  өмір  өзі  көрсетіп  отыр. Орыстың  ұлы  ақыны Н.Некрасов  былай  деген : «Ақын  болу  міндет  емес,  азамат  болу  міндетің». Ең  алдымен  бесігімізді  түзеп,  ұлтымызды  ұйыстырып,  азаматымызды  тәрбиелейік.   Үш  тұғырлы  мектеп – келешектің  мектебі.

Қорытындысын  түйіндесек , өткергенімізді  жадымызға  сақтап, тарихтан  тағлым  алайық.

В чем сила женской дружбы? В ее умении играть! Играть красиво, как только могут женщины – ни под силу повторить ни одному самому талантливому актеру современности. Девушки умеют быть само обаяние, и лучезарность их чистой души, наполняет светом вокруг темноту серых будней.

Чаще, с малознакомыми дамами, вы приветливы, милы и обстоятельны! – Я слишком воспитана, чтобы говорить, что твой прыщик слишком заметный, и его стоило бы скрыть под тональным кремом, а эта помада делает зубы еще более желтее. – Ну и платье..! Ты видела свою ж..пу в нем? Хи-хи да ха-ха, как мы мило обмениваются дамы любезностями и даже болтают о пустяках жизни. Не произнося никаких гадостей и будто давая зародиться новой дружбе!

Но лишь до того момента, как появляется хорошенький парень, который нравится всем. Он слишком идеальный, чтобы быть правдой. Красивый безумец, который знает о власти над девушками, готовыми играть по его правилам. Мистер Грей с казахским разрезом глаз и улыбкой уголком рта. Девушки-самки, окружают парня вокруг, расправляя волосы и пританцовывая каблучками перед неистовым танцем вокруг костра, который они разжигают своим взором. Налетает небольшая стая, одновременно окружая и рассасываясь, чтобы дать парню воздуха, закидывает его недвусмысленными словами и намеками: «Выбери меня». Так может продолжаться достаточно приличное количество времени, пока мужчина, купаясь в славе и своем превосходстве, наконец не устает от внимания и решает примкнуть к любому кругу, где нет женщин, а есть соратники – мужчины, на которых почему-то никто не обращает никакого внимания. Ну парень и парень... Сидит и сидит.

Выжидая момент, когда «еда» выйдет из убежища, девушки в ускоренном темпе подкрашивают губы, затягивают лифчики, чтобы грудь почти выскакивала из нижнего белья и готовятся к финальной схватке. Жертва устала, и ей уже все равно что выбирать, - смерть или жизнь, только отпустите.

А ты стоишь и не врубаешься. Зачем так сильно себя накручивать, чтобы получить явно сомнительный презент? Главное – победа? Не важно над кем и не важно кого? Потому что в прогрессе (в данном случае – повышения «псевдо-сексуальности») – есть жизнь? Кому интересен исход избитой сказки, когда «прЫнцесса», взбирается на изможденного «коня» и кричит – Эх, прокачу!

Женская дружба заканчивается на первом мужчине? На первом «хорошем» мужчине?

Женской дружбы не найти в этих дорогах. Она живет между родными людьми, а не теми, кто объединяется с целью общих интересов. Девчонки-амазонки остаются одиночками.

Түркістан автономиясының 100 жылдығына  орай

Қоқан –  азаттықтың, қайсар  рухтың  символы және  Қазақстан мен Орта Азия халықтарының бірлігіің  куәсі

Алтын Орданың күйреуіне  әмір Темір себеп болды. Ыдыраған Алтын Орданың кеңістігінде  Аспан  асты  елі,  Ресей  патшалығы  мен  көптеген ұсақ  мемлекеттер  пайда  болды.  Алғашқы  екеуі  өзара   келісіп,  қалған  шағын мемлекеттерді  жұтып,  алып  державаларға   айналды. Қызыл  империяның  бізге қалтырып  кеткен  тарихында  былай  жазылған: «Добровольное  присоединение  Казахстана  и Средней  Азии  к России». Шын  мәнінде  олай  болған  емес. Ресей  неше  түрлі  әдіс – тәсілдерді   қолданып, түркі  халықтарын  Еуропа  үлгісіндегі жойқын  қарудың  күшімен жаулап  алды. Ресей  жазып  берген  тарихта өз  шапқыншылық  әрекеттерін  жағымды  құбылыс   деп  жариялайды. Ал құрбан болған  мемлекеттердің азаттық  үшін күресін,  өзін-өзі  қорғауын, теріс  іс  деп бағалайды, билеушілерін – қанішер, салық   жүйесін – қанау  деп  атайды. Керісінше,  отарлау  әскери  әрекеттерін  азат  ету,  жергілікті  халықтың  шұрайлы  жерлерін  тартып  алып  орыс  переселендер (Ресейдің  орталық  аймақтарынан  көшіп  келушілер)  мен  казактарға  беруді, форпостар  салуды,  жаулаған  халықтарды  қорғау  үшін  қажет  шаралар  дейді.

Қоқан  хандығының  аумағына   Сырдария  өңірі,  Жетісу,  Өзбекстанның  үлкен  бөлігі,  Тәжікстан,  Қырғызстан,  Қашқария  жерлері  кірді. Халық  құрамы  ортаазиялық   парсылар,  түркілер,  сарттар, Алатау  және Сібір  қырғыздары,  қыпшақтар, қашқарлықтар  болатын.  Ресми  тілдер  ортаазиялық  парсы  тілі  және  шағатай  тілі  еді. Қоқанның  салық  жүйесі  бойынша  мал  саны  40-тан аспаған  отбасы  кедей  саналып,  салықтан  босатылатын,  асса  зекет  төлейтін.  Егіншілердің  салығы  харадж  деп  аталатын.  Жаулап  алынған  жергілікті  халықтардың  әр  түтіні  Ресей  империясында  тұрғаны  үшін  жеке  салық  төлейтін  болды.  Оның  үстіне  өз  жерін  пайдаланып,  егін  егіп, мал  баққаны  үшін де  қосымша  алым-салығы  болатын.  Байырғы  халықтың  өкілдеріне  кейбір  атақоныстарына  бас  сұғуына  да  тыйым  салынды. Ресейдің  Орталық  Азияныны  (Қазақстан  мен  Орта  Азия) отарлау  үдерісі  трагедияға  толы. Көптеген  тұлғалардың  тағдыры  мен  өміріне  балта  шабылды,  ру - тайпалар  қырғынға  ұшырады.  Олардың  ішінде  Абылай  ханның  кіші  ұлы Қасым  сұлтан, оның  ұлдары – Есенгелді, Саржан, Кенесары, Наурызбай, шекті  Жанғожа  Нұрмұхамедұлы,  Есет  Көтібарұлы,  қыпшақтың  батыры   Мұсылманқұл  т.б. Шекті  руының  басшысы  Жанқожа  батыр Ресеймен  одақ  құрып,  200 рубль  мөлшерінде  жалақы  алып  тұрған,  Қарақұм  мен  Сырдария  жағасындағы  Борсыққұм  қазақтарының  басқарушысы  лауазымына ие  болды.

Ресейдің   жоғары  үкімет  билігінің  атынан   Жанқожа  батырға  «жасауыл»  деген  атақ  берілді.  Батырдың  көмегімен  Ресей  Қоқан  мен  Хиуаның  шаһарларын  жаулап  алып, ол  жерлерге  мықты  әскери  бөлімдерін  орналастырып,  зеңбіріктермен   қамтылған  бекіністер  шептерін  салып  алды.  Ең  құнарлы,  суармалы  жерлерді   тартып  алып,  Ресейдің  орталық  аймақтарынан  көшіп  келген казактар  мен  переселендерге  берді.  Шектінің  көсемін өз  қажеттілігіне  пайдаланып,  отарлау  мақсатының  үлкен  бөлігі   орындалғаннан   кейін,  Жанқожа  батыр  «керегі  жоқ  зат»  сияқты  болып  қалды. 1860  жылы  Ресейдің  жазалаушы  әскері  Жанқожа  батырдың  ауылын  қоршауға  алады. Қанды  шайқаста  батыр  жау  оғынан  қаза  тапты. Кузьмин  бастаған  жазалаушы  отряд  шектінің  164  ауылын ойран  сала  шауып,  аяусыз  тонады,  үйлерін  өртеп,  малдың  бәрін айдап  әкетті.   Көптеген  шектінің  батырлары  мен белсенділері  жазалау  шаралары  кезінде  қаза  тапты. Мал - мүлкі түгел  тоналған  шектілер ашаршылыққа  ұшырады.

Отаршылық  идеологиясының  уағыздаушылары «орыстар  қазақтарды  зұлым қоқандықтардан  құтқарып,  бейбіт  өмір  сыйлады,  өркениетке  сүйреді» дейді. Бұл ақиқатқа  жанаспайды.  Орыстардың  қазаққа  шектірген  зәбірі  өте  көп. Қоқан  хандығының  құрамында  болғандағыдан  қиянаты  еселеп  асып  тұр. Бейбіт  өмір  сыйлағаны  да  жалған.  Қоқанның  салығынан,  әскери  міндетінен  жалтарамыз  деген  қазақтар  түлкі  талауынан  құтылып, атақоныстарынан  айрылып, арыстанның  жемтігіне  айналды.  Ресей  Қоқанмен  Кенесары  ханға  қарсы  шартқа  отырды, Қоқанды  Кенесарының  көтерілісін  басуға, одан  әрі  өзін  өлтіруге  пайдаланды.  «Кенесарыны  қырғыз  өлтірді»   деп  таратылған  лақап,  Кенесары  Қоқан  билігінің  көмегімен  қаза  болды  дегенмен  тепе-тең. Әйтеуір, хан  Кененің  бас  сүйегі  Санкт-Петербургтың  Кунсткамерасынан  бірақ  шықты.  Өйткені  ол  кезде  Алатау   қырғыздары  Қоқанның  қол  астында  болатын. Кенесары  қай  «қырғыздың»  қолынан  опат  болса  да,  Ресей  мен  Қоқан  билеушілерінің  тапсырысымен орындалды.

Ресей  агентурасы  Орталық  Азияда  жоғары  деңгейде  қызмет  етті, сарай  билігіне   де  араласатын  жағдайлар  болатын.  Резиденттер  ретінде    түркіден  шыққан,  Ресейде  білім  алған  текті  адамдардың  балалары  алынатын. Қасым  сұлтан  Қоқан  хандығымен  келіссөз  жүргіземін  деп,  Ташкент  қаласында  жұмбақ  жағдайда  зұлымдықпен  өлтірілді. Қай  елдің  агентурасы  бұл  ажалға  қатысты  екені  айтылмаса да  түсінікті.  Ресейліктер  Абылай  ханның  немересі  Уали   ханның  үлкен  ұлы   Ғұбайдулла  сұлтанмен,   қытайлықтармен  дипломатиялық  қатынас  орнатты.  Баянауыл  таулары  аймағында  қытайлықтармен  кездесу  өткізуге  әрекет  жасады.  Қытай  императорының   делегациясы  600  қарулы  солдатымен  Ғұбайдолланы  хан  сайлап  қайтуға  тырысты. Бірақ  олай  етудің  сәті  түспеді. Ресей  патшасының  агентурасы  қарулы  жасақпен  жол  тосып  жүріп,  қытай  өкілдігін  де,  Ғұбайдолланы  да  қолға  түсірді.   Ғұбайдолла  бұдан  кейін  де  Қытаймен келісім жасауға әрекет етті.   Бірақ  бұл  жолы   Қытай  үкіметі  оның  ұсынысынан  бас  тартты.  Өйткені  Қытай  Ресеймен  қарым-қатынасының шиеленіскенін  қаламады.  Құдияр  ханның  өзі  Ресейдің  қолжаулығына  айналған. Құдияр  хан  кем  дегенде  Қоқан  тағынан  үш  рет  түсіріліп, Ресейдің  көмегімен  екі  мәрте  хан  тағына  қайтадан  отырғызылды. Соңында  ресейліктерге  қашып  барып,  Қоқан  хандығының  жойылуына  себеп  болды.  Шоқан  Уәлиханов  1858 жылы  Қашқарға  жасаған  сапарында  негізінен Қоқанға  қарсы  барлау  ісін  атқарды. Ресей  Қоқан,  Бұхар, Хиуа  хандықтарының  ішінде  болып  жатқан  әр   наразылықты,  көтерілісті  қоздыру  үшін  қаржы  аямады. Ол  үшін  наразы  топтардың  көсемдеріне  шен-шекпен  таратып,  сыйлық  жіберіп,  қаржыландырып  өздеріне  қолайлы  іс-әрекеттерге  баруға  итермелей  білді.  Ресей Қазақстанның  көп  жерлерін  отарлап  алғаннан  кейін,  Қоқанды  жаулауға  кірісті. Соғыс  әрекеттері  ұзақ  жылға  созылды. Қоқанның  өз  тәуелсіздігі  үшін  күресінде  жеңістері  де  болды. Мысалы,  Перовскийдің   әскери  экспедициясы  Ресей  үшін  жеңіліспен  аяқталды. Сол  сияқты Ресей  үшін талай  жорықтар  сәтсіз  болғаны  белгілі. Қандай  да  жанкештілік  танытқанымен,  кішкентай  Қоқан  жаңа  еуропалық  үлгіде  қаруланған  алып  Ресейден жеңіліс  тауып,  тәуелсіздігінен айрылды.

Түркістан өлкесінің Қоқан хандығы құрамындағы тағдыр-талайы әлі күнге дейін терең де жүйелі зерттеле қойған  жоқ. Кеңестік дәуірдегі жазылған тарихи  еңбектерде Түркістан  өлкесінің ақ патшаның әскери күшімен жаулап алынуы, отарлануы бүркемеленіп, бұл елдің Ресей құрамына «өз еркімен» қосылғаны дәріптеліп келгені анық. Осындай жымысқы саясаттың салдарынан Түркістан өлкесінің Қоқан  хандығына қарасты  елдерінің күшпен  отарлануы, оның шынайы тарихы шындық  тұрғысынан сараланбады. Еліміз тәуелсіздік  алған соң  ғана тарихшыларымыз кем-кетігімізді түгендеуге  мүмкіншілік  алды. Патшалық Ресейдің басқыншылығына дейінгі  Түркістан аймағын мекендеген  халықтардың тұрмыс-жағдайы, орыс әскерлерінің осы өлкеге жасаған қанды   жорықтары мен жергілікті елдің басқыншыларға  қарсы  жанқияр күрестері, ұлт-азаттық қозғалыстардың Ресей тарапынан басып-жаншылып отырғаны туралы енді ғана там-тұмдап айтыла бастады. Алайда, біздің қазіргі  тарихшыларымыз Қоқан хандығының  тарихына келгенде әлі де күмілжи береді. Бұл біздің тарихымызды түгендеудегі  үлкен олқылық. Қоқан хандығы тарихын ажырата  алмасақ, Түркістан өлкесі  елдерінің  өткенінен  бүгінгі  және  келер  ұрпаққа  нақтылы  мәлімет  бере алмаймыз. «Қоқан» сөзінің өзін қазіргілер Өзбекстанның  әкімшілік-аумақтық нысаны түрінде  ғана  танып, ол тарихты  тек  өзбек  халқының  тарихындай көреді.   Олай   емес,  Қоқан билігі  кезіндегі  тарих  – біздің  де  тарихымыз. Ол тарих – Түркістан  жұртының  құрамындағы  Қазақ  еліне де қатысты ортақ тарих. Олай болса, Түркістан өлкесін билеген Қоқан хандығының тарихын  өз  тарихымыз  деп  түсінгеніміз  абзал. 1814  жылы Қоқан   хандығы тарапынан  Түркістан  өлкесіне  датқа  болып  тағайындалған  Молда Қошық Тоқбайұлын тарихымыздан  алып  тастай  алмаймыз.  Датқа  хан  билігі  тұсында  төртінші  дәрежелі  лауазым  еді. Датқаның  ұлан-байтақ  елі, қолында мөрі  бар шексіз билігі болды.

Қазақ  шежіресі  бойынша  Ұлы  жүз Ақарыстың  үшінші  ұрпағы Төбе бидің  төрт баласының бірі Меркіден – Мыңжүз, Қьрықпанжүз  деген  рулары тарайды. Түбі түркі тектес халықтар қатарына  жатып, арғы тегі  қазақтармен  тамырлас  болған Мыңжүз бен Қырықпанжүз XV ғасырдың аяғында Жетісу мен Қашқар  өңіріндегі  Моғолстан хандығы ыдыраған  кезде  ассимилияциялық  жолмен  бір  жағы — ұйғыр, бір жағы – өзбек  этностарына  сіңісіп кеткен. Бұл екеуі  өзбек пен ұйғырдың басқа тайпалары мен араласып,   Ферғана жазығы  мен Қашқар арасын  жайлаған. Уақыт өте келе, өзбек  арасындағы мыңжүздер (мингілер) санының көптігімен  үстем тайпаға айналған.

Қоқанды  алғаш  құрған  Ерезеноғлы Шахрух  бек  осы  мыңжүз (мингі) тайпасының Тобағыш тармағынан шыққан. Шахрухты  өздеріне  басшы  етіп тәуелсіздікке  ұмтылған  Ферғана  жұрты  таңдайды. Бірақ Шахрух не Шыңғыс ханның,  не  Абрасиаб  әмірлерінің  ұрпағы  емес-ті. Сондықтан да сол кездегі қалыптасқан қоғамдық жүйе бойынша, хан атануға немесе әмір атануға қақы жоқ-ты. Дегенмен оны жақтаушы жұрттың көсемдері мен ақсақалдары Шахрухтың шыққан тегін Ақсақ Темірдің ұрпағы Бабырмен байланыстырған «Алтын бесік» аңызын ойлап тауып, елге жария етеді. Сөйтіп ол Бабырдың ұрпағы  ретінде танылып, жеке  бектіктің бегі болып  1710  жылы сайланады.  Шахрухтың бектік туы астына  жұртты алғаш  ұйыстырған  жері – Марғұлан уалаятына қарасты Қоқан қышлағы. Алған бетінен қайтпайтын, қатал да  ержүрек әрі сөзге шешен Шахрух бек айналасы аз  жылдың ішінде  жан-жағындағы Марғұлан, Наманған иеліктеріндегі жерлерді  қосып  алып, Қоқан бектігінің  билігін нығайтады. Және де басып  алған  жерлеріне  сонау  Қашқария мен Қысарда  жатқан өзіне  туыс  мыңжүз бен қырықпанжүздің  мыңдаған  өкілдерін шақырып  орналастырады.  Шахрухтан соң билік  басына  келген оның  ұлы – Әбдірахым бектіктің  шекарасын  одан  ары кеңейтіп, Хоженд, Әндіжан, Каттақорған шаһарларын және  Самарқан мен Жызақ  өңірлерінің  оңтүстік  аймақтарын  өзіне қаратты. Одан кейінгі бек  болған Әбдірахымның інісі – Әбдікерім Ош өлкесін  жаулап алады. 1740 жылы бектіктің  арнайы  резиденциясы ретінде Қоқанның қақ  ортасынан өте үлкен сарай салдырады, сондай-ақ  оның сыртын қоршатып, қамал тұрғызады. Осыдан бастап бұл қала бектіктің ресми астанасы болып орнығады. Елдана бек (1751-1770) үлкен саясаттың адамы болыпты. Ол Ферғана жазығындағы ірі-ірі шаһарлардың билеушілеріне ықпалы күшті  билерін өзіне тартып, солар арқылы бектік  аумағын кеңейтеді. Оның кезінде Қоқан бектігі (1758 жыл) Бұқар мен Хиуа тарапынан жеке ел ретінде танылады.  Қоқан тарихында айтулы із қалдырған Нарбота бек  (1770-1799)  қазіргі Тәжікстанның шығыс облыстарын құзырына қаратады да, XVIII ғасырдың аяғына  таман Қоқан бектігі бүкіл Ферғана  жазығына билік  орнатып, оған Ферғана, Әндіжан, Ош, Каттақорған, Наманған, Марғұлан, Шұсты, Қасансай, Ұратөбе, Өзгент қалалары қарайды. Әлбетте, бір талассыз нәрсе – мұндай жетістіктің бәріне жеке билікті аңсаушы – Шахрух  бек ұрпақтары жанкешті жорықтар арқылы қол  жеткізеді.

1806 жылы  Әлім  бек  Қоқан бектігін Қоқан  хандығы деп өз хаткерлеріне  ресми түрде  жазғыза  бастайды. Баяғыда  тұрғызылған  қала  қорғанын бұздырып, аумағын  кеңейтіп, биіктетіп, жаңадан  жеті  қақпалы  қорған  салдырады.  Осы кезден бастап оны  сыртқы  елдердің  бәрі  хандық  деп  мойындайды.  Әлім өзін хан деп жариялаған шақта Қоқан иелігінде 15 шаһар болған,  әскер саны 80 мыңнан асқан. Сол  жылы бүкіл Ташкент  уәлаятындағы ( Жизақ, Шардара )сарт,  қазақ, өзбек, құрама  жұртына  қарасты қалалар мен қыстақ-ауылдар Қоқан  хандығының иелігіне өтеді.  ХІХ  ғасырдың  20 - жылдары Ұлы, Орта  және  Кіші  жүз  қазақтары  қоныстанған  Арал  теңізінен  Шу, Іле өзендеріне  дейінгі  аралықтар  кірген. Соның  нәтижесінде  Қоқан  хандығының  шекарасы  батыса  Хиуа,  Бұқар  хандықтарымен, шығысында  Шығыс  Түркістанмен,  оңтүстікте  Қаратегін,  Дарбаза  және  Кулябпен    шектесіп  жатты,  солтүстікте  Шудың  орта  ағысын  бойлап  отырып  Балхашқа  дейін  жетті. Қоқан  хандығы  билеушілері  Сырдария  бойында  Дінқорған,  Қошқорған,  Жаңақорған,  Күмісқорған,  Шымқорған, Жүлек, Шудың  бойында  Тоқмақ , Пішкек,  Меркі,  Сарысуда Қаражар, Төртқұман,  Ұлытау  бекіністерін, Қорғаты  өзені  бойында  Иткешу  бекінісін  салдырды. 1826  жылы  Әулиеата  бекінісінің  негізі  қаланды. Қоқан  хандығында  халықтың  негізгі  кәсібі  егіншілік  болды. Басты  дақылдары  мақта  және  күріш   еді.  Хандықтағы  Қоқан , Әндіжан,  Марғұлан  секілді  ірі  қалаларында  жібек  және  мата  шығаратын  кәсіпшіліктер  едәуір  дамыған  болатын. Олардың  беретін  өнімдері  елдің   өз  ішінде  ғана сауда  саттыққа  түсіп  қоймай, басқа  жақтарға  да  шығарылатын. Сонымен  қатар  Ферғана  жазығын суландыру  жүйелерін  салу  да кеңінен  дамытылды.  Қоқан  Орталық  Азиядағы сауда  жүйесінің  бір  орталықтарына  айналып,  ең  жазиралы өлке  атанған. Қытай мен Қашқардың, Үнді мен Парсы елдерінен келетін  керуендер өтетін, қазіргі  тілмен айтқанда, экономикалық  аса маңызды Ферғана  өңірінде Қоқан тәрізді жеке елдің пайда болғанын көрші  хандықтардың  қаламағаны анық.  Жеке елдік мүдде жолында әрекетке кіріскен  қоқандықтарға кедергі келтірер ешкім болмады. Анығын айтқанда, оның жеке ел болып қалыптасуына тарихтың өзі осындай ыңғайлы сәтті тудырып берді.  Әлім хан тұсында  хандық  ретінде нығайған соң  жан-жағындағы елдердің бәрі онымен санасты. Қоқан  хандығының  негізін қалаған Шахрухтан бастап  соңғы  ханы Құдиярға дейін  атадан  немесе  әкеден балаға ауысқан  билік  сатысын  ұстанды.  Қоқанда қалыптасқан берік мемлекеттік құрылым болмаса да, өздеріне тән билік жүйесі бар-ды.  Билік  бектің (кейін ханның) қолында болды. Оның жарлықтары мен пәрмендері бұлжымас заң түрінде қабылданды. Бектікте екінші адам болып бас  уәзір саналды. Бектік кезінде  әр билеуші төрт  жыл  сайын бас  уәзірді  алмастырып отырды. Бек сарайында бас уәзірден бөлек әрқайсысы белгілі бір салалық – әскер, дін, елшілік, қазынашылық, шаһарлармен қатынас, ішкі тәртіп жұмыстарына басшылық жасайтын алты уәзір қызмет атқарды. Әскербасы, яғни бас қолбасшы – әмір-ләшкер, жаяу әскер мен зеңбірекшілердің басшысы – найып, атты  әскерді  басқарушы – ынақ, хан әкімшілігінің  жұмыстарын  реттеуші – есік аға, бек пен уәзірлердің кеңесшісі – аталық, ханның  жеке  күзетшілерінің бастығы – кешіктенбашы, сарай шаруашылығының басшысы – дәстүрханшы  атанды. Осылардың барлығы бек (хан) кеңесіне кірді. Осы дәрежеге жеткен адамдардың барлығы алдымен бектікке еңбек сіңіріп, мыңбасы деген шенге қол жеткізуі ләзімді. Бұған себеп – Шахрух  алғаш бектікті құрған шақта әскерінің саны мың адамды құрапты. Әскерді басқарған Шахрух алғашқыда  бек емес, мыңбасы атанған. Соған орай кейін Шахрух құзырына қаншама иелікті қаратып, әскер санын бірнеше мыңға жеткізсе де, «мыңбасы» атағы маңызын жоймай, елдегі барлық шенді басшыларға осы атақтың қоса берілуі – хандық құлағанша бұлжымас  тәртіпке айналған. Бұлардан кейінгі сатыда шаһар хәкімдері, дінбасылары (қазы-кәлән), даруға-хәкімдердің сарайларының, рабатханаларының диуанбектері, күндізгі және түнгі күзетшілерінің басшылары – кептеуілбашылар мен торғауылбашылар, шаһар әскерінің басшысы – пансатбашылар (кейде бұларды құрбашылар деген), бек (хан) пен шаһар хәкімдерінің  жеке  һәм  шұғыл тапсырмаларын орындайтын  арнайы шеріктің басшысы – паруанашылар тұрды. Бұлардың бәрі бектің  жеке пәрменімен тағайындалатын.

Әлім ханнан  кейін, Қазақстанның қазіргі  оңтүстік аймағына  билігін  толық  орнатқан Омар хан 1814 жылы бектік кезіндегі билік жүйесіне біраз өзгерістер енгізіп, бас уәзір мен екінші сатыдағы уәзірлер деп аталатын лауазымды жояды. Оларға сарай даруғалары деген шен береді. Бірақ атқаратын жұмыс түрлері өзгертілмейді. Үлкен қалалардың билеушілерін де –даруға, ұсақ шаһарлардың қожаларын – хәкім деп атау туралы жарлық шығарады. Ташкентке хандықтың маңызы жағынан екінші қаласы деген мәртебе беріп, оның билеушісін құшбегі деп атайды. Ханның өзі алыстағы Қоқанда отырған соң хандық  құзырына жаңа  өткен қазақ  даласындағы әлеуметтік - саяси жағдайды үнемі бақылап  тұруды және  ол  жерлердегі шаһар даруғалары мен хәкімдерін, сонымен бірге далалық  датқаларды да өз бетінше тағайындауды Ташкент құшбегісіне жүктейді. Датқалар демекші, хандықта датқалық  жүйені де алғаш енгізген Омар хан. Осы жерде датқалықтардың қандай құрылым, ал датқалардың кім болғанын айтудан бұрын мына нәрсені де тілге тиек ете кеткен жөн. Бұрын қазақтарға хандармен қатар жүздер мен ру-тайпалардың билері билік жүргізетін. Төбе билер хан кеңесшілері болып табылатын әрі өз қарамағындағы жұрттың қамын күйттейтін. Оларға сол жүздердегі тайпа билері бағынысты болса, тайпа билеріне ру, ауыл билері қарайтын. Бұл – далалық жұртты ұйыстырып отыру үшін өз кезінде пайдаға асқан жүйе-тін. Омар хан қазақ даласына Қоқан хандығының үкіметтік құрылымын енгізді. Үлкен шаһарлар мен ірілі-ұсақты қала-кенттерге бір-бір даруға-хәкімдерді тағайындады.

Даруғалар билейттін үлкен шаһарлар қатарына – Шымқала (Шымкент), Түркістан, Әулиеата жатса, Сайрам, Ақмешіт, Қазалы, Созақ, Меркі  тәрізді кенттер хәкімдер билік ететін ұсақ қалалар саналды. Әр шаһар мен ұсақ саналған қала-бекіністерде арнайы әскер тобы тұрды. Қазақ  шаһарларына  қарасты өңірлер датқалықтарға бөлінді. Мысалы, Шымкент шаһарына – 7, Әулиатаға – 7, Түркістанға – 4, Меркіге – 4, Қазалыға – 4, Созаққа – 2, Сайрамға – 2 датқалық бағынды. Бұл аймақтағы датқалықтарға датқа болып, тек қазақтар тағайындалды. 1814-1864 жылдар аралығында қазақ жерінде 39 датқалық, ал оларға әр жылдары әр рудан тағайындалған датқалардың саны 82-ге жетіпті. Датқалар тікелей даруға-хәкімдерге, ал даруға-хәкімдер Ташкент құшбегісіне бағынды. Датқаға лайықты адамдарды даруға-хәкімдер іріктегенімен, оны тағайындап, бекіту – Ташкент  құшбегісінің құзырында болды.  Ол кездегі адамдардың саны дәл бүгінгідей мол болмағанын және ауылдардың бір-бірінен қашықтау, жайыла орналасқанын ескерсек, бір датқалықтың көлемі қазіргі бір ауданның аумағына парапар келген әрі оған бәрін жинап санағанда үй саны 3000-3500 болатын 40-45 ауыл қараған. Датқалық басшылары датқа атанған.  1814 жылдан бастап қазақтар арасындағы беделді кісілерді де датқа тағайындауға әмір еткен. Датқалардың міндеті – хандық мүддесі үшін қызмет етуден тұрған. Хан мен құшбегінің, шаһар басшыларының жарлық-пәрмендерін ел арасында орындату, жұрттан хандыққа жиналатын алым-салықты уақытында жинау, хандық қалаған мезгілде құзырындағы ауылдардан әскер топтастырып беру сияқты қызметтер олардың басты міндеттеріне кірген. Уақытысында  ел арасында  қазақ  мүддесі  үшін өздеріне шен-шекпен берген қоқандықтарға қарсы қол бастап, соғыс  салған датқалар да көп болған.

1710   жылдан 1876  жылға дейін өмір сүрген Қоқан хандығына 29 билеуші билік етті. Хан болмаса да, 1862-65 жылдары ханнан асып билік құрған қыпшақ Әлімқұлдың да бұл  хандық тарихынан ойып алар  орны бар. Осы Әлімқұлдың ойында не болғанын кім білген? Бір тарихи деректерде ол Қоқан хандығын Қыпшақ хандығына айналдырам деген ниеті болғаны жайында мәлімет кездеседі. 1860- жылдан  бастап  Ресей  басқыншылары  шабуылдарын  үдете  түсті.  Ұзынағаш түбінде  Колпаковскийдің отряды құшбегі Қанағатшаһқа  ауыр  соққы  берді.  Сол жылы полковник Циммерманның  басқарған  отряд  Тоқмақ пен Пішпек қамалдарын быт-шыт қылды. Қоқан мылтығы мен зеңбірегі орыстардың  жойқын қаруының  алдында дәрменсіз екені айқын көрінді. 1864  жылы көктемде генерал Черняев бастаған орыс  әскері Әулиеата, Меркі, Қордай бекіністерін  басып  алды. Сөйтіп Шымкентке таяды. Ақмешітті орыстар 1853 -жылы жаулап алған. Бұл кезде Ақмешіттен  шығып, аз  уақытта Жаңақорған, Созақ, Түркістан, Иқанды  жаулап,  Веревкиннің  отряды да күнгей жақтан Шымкентке жақындады. Екі отряд Арыс  жағасында түйісіп, 22 -қыркүйек күні Шымқаланы алды. 1865 жылдың 16-маусым күні Черняев Ташкентті, 1866 жылы Жизақты орыс иелігіне қаратты. Содан 1876 жылға дейін, яғни  генерал  Скобелев Наманған, Марғұлан, Әндіжан, Қоқан қалаларын басып алғанша, Қоқан хандығы  тек Ферғана  жазығында  ғана  өмір сүріп тұрды. 166  жыл өмір  сүрген  Қоқан  хандығы  орыс  басқыншыларына  қарсы  айтулы қарсылық  көрсете  алмады. Осы соғыстарда Қоқанның  әскеріне  жауынгер  ретінде  алынған  көптеген  жас  қазақ  опат кетті.

1917 жылы Қазан  төңкерісі жеңген соң,  22 қараша күні Ташкентте Түркістан Халық Комиссарлары Кеңесі құрылады. 14 мүшесі бар бұл  үкіметтің құрамында жергілікті мұсылман халықтарының  бірде-бір өкілі жоқ еді. Бұл кеңестік  биліктің  патша  заманындағы  отаршылдық сипатын  сақтап  қалғанын  көрсетті.  Бұған жауап  ретінде Түркістан  өлкесінің  мұсылмандар  кеңесі  26 қараша күні  Қоқан қаласында IV-ші Түркістан  өлкелік  төтенше  мұсылмандар  съезін  шақырды. Бұл  съезге  Мұстафа  Шоқай, Махмұт Бехбуди, Мұхамеджан  Тынышбайұлы,  Убайдулла  Қожа, Саломон  Герцфельд, Камал  қазы,  Насырхан  төре, Ташболатбек  Нарботабеков, Әбдірахман  Оразаев  тағы  басқалары  өлке  серкелері  қатысты.  Ары  қарай  «Түркістан», «Түркістан  өлкесі»  дегенді  Орталық  Азия  деп  түсіну  керек. Бұл  ұғымның  ішіне  Түркістан  қаласы  да  кіреді.

250  делегат  қатысқан  үш  күнге созылған  съез  28  қараша күні Түркістан өлкесін Түркістан  Мұхтарияты (Автономиясы)  деп жариялады. Саяси  билік  заң  шығарушы  орган  болып сайланған  Түркістан  Ұлттық  Кеңесі  және Түркістан  уақытша  үкіметінің   билігіне  өтетіндігі  жөнінде  қаулы  қабылдады. Түркістан Уақытша Кеңесі  құрамына  барлығы 54 адам енді, 36-сы   мұсылмандар, 18-і  өзге  ұлт  пен  дін  өкілдері   еді.  Сол  54  адамның  ішіндегі  32-сі  Түркістаннан  Бүкілресейлік  Құрылтай  жиналысына  сайланған  депутаттар  болатын.  Бұлардың  арасында  негізгі  тұрғындары  қазақтардан  тұратын  Сырдария мен Жетісу облыстарынан 11 өкіл  бар  еді. Кеңес құрамында, Қоқан  қаласының  өзін-өзі басқару  ұйымдары съезінің 4 өкілі, түрлі  өлкелік  еуропалық  ұйымдардың 13 өкілі  бар болатын. Түркістан Уақытша Кеңесі 12 адамнан  тұратын  Уакытша  үкіметті  бекітті. Съезд Түркістан өлкесіндегі барлық  халықтардың  құқығын  сыйлап, қорғайтындығын  мәлімдеп, өлкенің  барлық мұсылмандар, переселендер, басқа  да  тұрғындарын Түркістан автономиясы  төңірегіне  топтасуға  шақырды.  Түркістан  Мұхтариятының  бас   қаласы  болып  Ташкент  жарияланды,  мемлекеттік  байрақ,  елтаңда  қабылданды. Ташкентті  орыс  большевиктері  иеленіп  алғандықтан  Түркістан  Ұлттық  Кеңесі  мен  Уақытша  үкімет  Қоқан  қаласында  орналасты. Уақытша  үкіметтің  төрағасы  және  Ӏшкі  істер министрі  болып  Мұхамеджан  Тынышбаев  бекітілді,  Сыртқы  істер  министрі қызметіне Мұстафа  Шоқай  тағайындалды.  Осылай  10  миллионнан  астам  түркістандықтардың  мүдделерін  қорғайтын  шешім  қабылдап, 4-ші съез  өз  жұмысын  аяқтады. «Жасасын,  Түркістан Мұхтарияты!»  деген  ұран  айналаны  жаңғыртып  кетті. Көптеген  делегаттар  көздеріне  жас  алды. Мұсылман  еместер  құшақтасып,  бір-бірімен  қол  алысты.  Көп  ұзамай  Автономияның  үкіметінің  төрағасы Мұстафа Шоқай болды. Түркістан автономиясының құрылуын Түркістан өлкесінің  жергілікті  халықтары зор қуанышпен  қарсы  алып, оған  қолдаушылық   танытуға  даяр  екендіктерін  білдірді. 1918 жылы қаңтарда Түркістан қаласында өткен  Сырдария қазақтарының  съезі  Сырдария облысы  Түркістан автономиясы құрамында болатындығын мәлімдеді. 1 желтоқсан  күні Түркістан  автономиясының  Уақытша үкіметі өлке  халқына  арнап  үндеу жариялады. Онда халықты  Автономияға қолдау көрсетуге шақыра отырып “Бұғаудан босаған түркістандықтардың өз жерінің толық қожайындары  ретінде  өз тарихын өздері  жасайтын  сәт  туды. Біз алдымызда тұрған міндеттердің ауқымды екендігін, біздің  ісіміздің  дұрыстығын  сезініп, Алланың ризашылығымен  өз жұмысымызға  кірістік” – делінді. Қоқан қаласында  мұсылмандардың Түркістан  автономиясын  қолдаған  манифестациясы болды. Мыңдаған  адам  қатысқан   бұл манифестация  халық   бостандық  негіздерін  қорғауға  және   Түркістан  автономиясын  қолдау көрсетуге ант берді. Мұның  артынша  Наманганда   Автономияның  Уақытша үкіметіне қолдау көрсетуге арналған митинг өтті. Наманган көшелеріне  лық  толған  адамдар “Жасасын, Түркістан автономиясы мен оның үкіметі!” деген плакаттар алып жүрді. 6 желтоқсан күні Ташкентте “Шуро-и-ислам” ұйымы   ұйымдастыруымен Түркістан  автономиясын  қолдау  көрсетуге арналған 60 мыңнан астам адам қатысқан  митинг  болды. Социал  революционерлер (эсерлер) Қоқан қаласында  өлкелік  съезін  өткізіп, Түркістан  автономиясын  қолдайтындықтарын, оның  үкіметімен бірлесе жұмыс істеуге дайын екендіктерін мәлімдеді.

Түркістан  автономиясының  жариялануын Ташкенттегі еврейлердің “Бунд” пен Қоқандағы “Вайнер” қоғамдары  құттықтап, оған көмек беретіндігін айытты. Түркістан  автономиясының  жариялануы өлкедегі мұсылман жұртшылығының  көңілінен шығып, олардың рухын көтерді. Самарқанд, Закаспий облыстары мұсылмандарының съездері, Түркістан еңбекшілері мен диқандарының съезі, Шымкент  қаласының  мұсылмандарының жиылысы  Түркістан  автономиясын қызу қуаттады. Перовск және Қазалы  уездеріндегі  қазақтар   Автономияны қолдайтындықтарын  білдірген  жеделхаттар  жолдады. Мұндай пікір Ырғыз  қазақтары тарапынан да білдірілді. Закаспий облысындағы қазақтар  Түркістан  автономиясына  кіруге  ризашылығын  білдіру  мақсатында  Қоқанға  Ж.Мыңбаевты жіберді. 13 желтоқсанда Қоқан қаласында  өткен  мұсылман  жұмысшылары, солдаттары  мен диқандарының съезінде  Түркістан  Автономиясының  Уақытша үкіметін қолдау  жөнінде  шешім  қабылданып, оның  құрамына  мұсылман жұмысшыларынан, диқандардан  және  солдаттардан  өкілдер енгізу  жөнінде ұйғарым  жасалды.  Автономия  жетекшісі  Мұстафа  Шоқайдың  пайымдауынша  бұл  тәуелсіз  қазақтардың,  қырғыздардың,  өзбектердің,  ұйғырлардың,  түркімендердің,  тәжіктердің,  еврейлер  мен   переселендердің  біртұтас  жергілікті  мемлекеттік  құрылымы  болу  керек  еді.  13- желтоқсан  мереке  күні  Ташкент  маңынан  10 мыңнан  астам  адам  қалаға  атпен  кірді.  Қала  көшелері: «Түркістан Мұхтарияты  жасасын!», «Мұқтарият  үкіметі  жасасын!» деген  ұрандар  жазылған  плакаттармен  безендірілген  еді. Мерекені  ұйымдастырушы  аса  жігерлі,  намысқой  қайраткер  адам  Мүнауар  Қари  болатын. Жергілікті  халықтардың  рухын  көтерген  осы  мерекеден  большевиктер  қатты  қорықты. Митинг  аяқталып  ескі  Ташкент  тұрғындары  үйлеріне  қайтып  келе  жатқанда  күтпеген  жерден  пулеметтер мен  мылтықтардан  оқ  жаудырылды. Қарусыз  құр  қол   халық  басы  ауған  жаққа  қашып,  қынадай  қырылды.

Түркістан  өлкесіндегі  қосбилікті, анархияны,  қан  төгісті  тыю  үшін  Мұстафа  Шоқай  Мәскеуге  Совнарком  төрағасы  Лениннің  атына жеделхат  жолдады. Жеделхатта  Ташкенттегі  большевиктер  кеңесін  жоюды,  Түркістан  Уақытша  Кеңесі  мен  Уақытша  үкіметіне  сенім  беру  қажеттілігі  айтылған  болатын.  Өкінішке  орай  жеделхатқа  жауап  келмеді. Ташкент  большевиктері (Совнарком  төрағасы  Колесов) Түркістан  Мұхтариятының  өкілеттілігін  мойындамай  Түркістан  Уақытша  Кеңесін  Қоқан  автономиясы  деп  атап, Мәскеудің  нұсқауымен,  ұсынған  келіссөзден  бас  тартты.  1918  жылдың  26 қаңтарда  Ташкентте  өткен  большевиктер  кеңестерінің   съезі  Автономияны  және  оның  Уақытша  үкіметін  заңнан  тыс  деп  жариялап, Түркістан  автономиясын  күшпен  тарату  жөнінде  шешім  қабылдады.  Жауап  ретінде  Автономияшылар  саны 2 мыңға  жетер-жетпес  әскери бөлім  құрды, Қоқан  қалалық  милициясының  басшысы Ергештің  қол  астында 4 мыңға  жуық  қарулы  жасақ  болды.

Большевиктер  Түркістан  автономиясын құрту  мақсатымен  Қоқан  маңатына  11 эшелонмен   Қызыл  гвардияшыларды, Ташкент  әскери  гарнизонын, армян  құрамасын (дашнактарды), австровенгрлік  соғыс  тұтқындарынан  құрылған  әскери  бөлімді   топтастырып  Қоқанды  қанға  бөктірді.  Өзін  қорғайтын  не  армиясы, не  офицері  болмаған Түркістан  автономиясы  большевиктердің  жойқын  күшіне  төтеп  бере  алмады. Оның  үстіне  пошта,  телеграф,  теміржол  жаудың  қолында  болды.   Үш  күнге  созылған  қырғын,  тонаудан  кейін  150 мың  тұрғынның  80  мыңы   өлтіріліп,  зеңбіріктермен  атқыланған  қала  өртке  оранып,  қирандыға  айналды.  Уақытша  үкімет  пен  Ұлттық  Кеңестің  54 мүшесінің 30-ы тұтқындалды.   Осылайша  халық  тілегіне  сай құрылған  Түркістан  Автономиясы  Мәскеу   билігінің  қаруымен құлатылды. Ауыр  соққы  алған автономияшылар  ұлт - азаттық  күресін  тоқтатпады.  «Басмашы  қозғалысы»  атанған  партизан  соғысы 10   жылдан  астам  уақыт қаһармандықпен  жалғасты.  Автономия  көсемі  Мұстафа  Шоқай  өзінің  тәуелсіз  Түркістан  үшін  күресін  1941  жылға  дейін  жүргізді,  ақыры  уландырылып  өлтірілді.

Орталық  Азия  халқы  түбі  бір, діні, тарихы,  мәдениеті  ортақ  біртұтас   халық  болатын. Кеңес  өкіметі  билікке  келгенде   халық  сарттар,  ортаазиялық  парсылар,  құрамалар,  қыпшақтар,  хорезмдіктер,  бұқарлықтар, қашқарлықтар,   сібір және   Алатау  қырғыздары болып  бөлінетін. Орталық  Азияда  ұлт-азаттық  күрес  толастамады.  «Басмашылармен»  соғыс  ұзаққа  созылып  кетті. «Басмашылардың»  мақсаты Орталық  Азияда  біртұтас  мемлекет  құру  еді. Бұндай  сценарий  қызыл  отаршылардың  жоспарына  қайшы  келді. Большевиктер  бұрыннан  сыннан  өткен  отаршылардың  «бөл  де, биле» тәсіліне  көшті. Отралық  Азияда  жаңадан  қалыптасып  келе  жатқан  ұлттың  негізін  прагматикалық қостілді,  түркі-парсы  тілдес  сарттар  құрайтын.

Ұлтты қалыптастыру  үдерісін  тоқтату  үшін пантюркизм мен  панисламизммен  күресу  идеясы  қаруға  алынды. Ресей  империясында  1897 жылы  жүргізілген  толымсыз   халық  санағы  бойынша  Орталық  Азияда  ең  ірі  этнос  сарттар болып  шықты.  Толымсыз  дейтініміз тіпті   1926 жылы  жүргізілген  санақтың  өзінде  көптеген  елді  мекендер  тізімде  де,  карталарда  да  болмай  шықты. Сарттардың   саны  төңкерістен  кейін 3 миллионнан  асып  жығылатын. Мұндай  өсіп  келе  жатқан  мұсылман  ұлты  ұлы  орыс   империясын  қауіпсіздігіне  нұқсан  келтіреді  деп  санаған  большевиктер  « сарт»  этнонимін  қолдануға  тиым  салды.  Қоқан  хандығының  тұрғындары  ресми  түрде  сарттарға,  парсыларға,  қазақтарға (көшпелі) бөлінетін.  «Сарт»  деген  кім? Монғолдар  «сарт»  деп  өз  арийлік  ерекшеліктерін  сақтап  қалған  мұсылмандарды  атаған.  Арабтар  Яксарт (Сырдария) өзені  бойында  тұрған  дихандарды « сарттар» дейтін.  Орыстар  Орталық  Азияның  егіншілікпен  айналысатын  туземдік (жергілікті)  халықты  (өзбек,  тәжік, қазақ, т.б.)  атаған.  Өзбектер  түркі  мен  парсыдан  аралас  некеден  туғандарды  «сарт»  дейтін. Қазақтар  көшпелі  өмірді  тастап,  егіншілікпен  айналысатын  өз  туыстарын  «сарт»  атаған.   Махмұт  Қашқари:  «сарт»  – саудагер,  керуенбасы.  Масанов Н.Е. :  «сарттар» – Испиджаб (Сайрам) қаласының  тұрғындары. Сарттар  барлық  аймақтарда  тұратын,  ғылыми  ізденістерде,  ұсталықта,  суармалы  егіншілікте,  құрлыста,  қоғамдық  тамақтануда , саудада,  мәдениет  пен  дін  салаларында  басты  роль  атқаратын. Сарттар  Орталық  Азия халқының  саны  жағынан  ең  ірі  ұйыстырушы  және  өсетін  ұлт  болатынын  түсінген  Қызыл  империя  идеологтары,  КСРО-ға  қауіп  төндіреді  деп  санап,  таратуға  кірісті. Бұл  жоспарды  жедел  түрде  іске  асыру  үшін  ВКП(б) – ның Орталық  Азиялық  арнайы Бюросы  құрылды.  Бюроның  ішінде  бірауыздық  болмады.  Бүркенішке  Бюроның  құрамына  әр  региондардан  жергілікті  халықтардың  өкілдерін  кіргізді.  Бірақта,  нақты  шешім  қабылдағанда  олардың  пікірлері  ескерілмеді.

Академик  В.В. Бартольд  басқарған  ғалымдар  тобы  Орталық  Азияны   бөлшектеуге  қарсы  болды. Ұлттық – территориялық  межелеу,  жасанды  түрде  әкімшілік  шекаралар  қою  ғасырлар   бойы  қалыптасқан  байланыстарды  үзіп, аймақтың  экономикалық  дамуына  теріс,  орны  толтырылмас  нұқсан  келтіреді,  қоғамның  дамуын   көп  жылдарға  артқа  тастайды  деп  санады. Сарттарды  бөлшектеу  де  ішкі  экономикалық  байланыстарды  үзіп,  ғылыми,  мәдени  прогресті  тежеу  болады  деген  пікір  айтты.  Бұқар  хандығы,  Хорезм  хандығы,  Ферғана  сияқты  ірі  өнеркәсіп  орталықтарында  тұрып  жатқан  әр  этностан  құралған  халықтар  жеке-жеке  ұлтпыз  деп  санайтын: өздерін  бұқарлықтар,  хорезмдіктер, ферғаналықтар  деп  атайтын. Межелер  белгіленді, өйткені  бұл  саяси  бөліс  еді.  1924 жылдың  15 қыркүйегінде  Түркістан,  19 қыркүйегінде  Бұқар, 29 қыркүйегінде  Хорезм  республикалары  таратылып,  бөлшектенді.  Бөлшектеу  нәтижесінде  пайда  болатын  ұлттарға  анықталған  жаңа  категориялар  қабылданды.  Бұрынғы  атаулар  күшпен  жойылып  өзбек,  тәжік,  түркімен,  қарақалпақ,  қарақырғыз,  бадахшан  деген  жаңа  ұлттар  пайда  болды. Бізге   ХV  ғасырда Мұхаммед  Хайдар  қойып  кеткен  «қазақ»  атауы  бұйырды, кезбе,  көшпелі  өзбек  деген  мағынаны   білдіреді. Сарттардың  көпшілігі  өзбек  болып, қалғандары  тәжік,  қазақ,  қырғыз,  түркімен,  қарақалпақ  болып  жазылып  кетті.  Бұл  тәжірибе  КСРО-ның  басқа  аймақтарында  да  қолданды. Солтүстік  монғолдар – бурят,  батыс  монғолдар – қалмақ  атанды. Адыгтар  үшке  бөлінді: Адыгея,  Черкесия,  Кабарда.  Бестаулықтар  екіге  бөлінді:  Балкария, Карачай.  Шығыс  румын – молдован  атанды.

Тұтасып  қалған  елді  межелеу, қалыптасқан  сауда-экономикалық  байланыстарды  үзу,  ирригациялық  жүйелерді  бөлшектеу,  мал  өсірушілердің  интенсивті  жолдарын  өзгерту  оңайға  соқпады. 1920- 1934  жылдары белсенді  түрде  жүргізілген  бөлініс  нәтижесінде  5 «егеменді»  одақтас,  бір  автономиялық  республика,  бір  автономиялық  облыс  құрылды, олардың  арасына  ешқашан  болмаған  әкімшілік- территориялық  шекара  қойылды. Республикаларда  бұрынғы  ортақ  шағатай  тілінен  барынша  алшақтатылып  жаңа  «ұлттық»  тілдер  енгізілді.  Жаңа  тілдердің  алшақтықтарын  ұлғайту  үшін  жазуды  араб  графикасынан  латыншаға,  одан  кейін  жаңа  тілдерді  «байытып»,  орыс  сөздерін  қосып,  жергілікті  диалектерді  қолданып,  кириллицаға  көшірді. Айналасы  бір  тауды қырғыздар  «Алатоо»,  қазақтар  «Алатау»,   музыкалық  аспапты  қырғыздар  «қомыз»,  қазақтар  «домбыра»  дейтін  болды. Қызыл  отаршылар  қойылған  мақсаттарына  жетті. 1934 жылы  Орталық  Азиялық  Бюросы  таратылды. Бөлшектеу  экономикалық  жағынан  әділсіз,  қажетсіз,  зиянды   болғандықтан,  қойылған  ұлттық – территориялық  межелер  1942 жылға  дейін  талай  өзгертілді.  Бүгінгі  күнге  дейін  «сарт»  ұғымы  халықтың  есінен  жойылған  жоқ.  32  миллион  Өзбекстан  азаматтарының 16 миллионы  іштей  өздерін  «сартпыз»  деп  санайды,  қазақ  ішіндегі сарт   руы  жүзге  кірмейтін  ру  болып есептеледі.

«Жергілікті  ұлтшылдық»  деген  ұғым  пайда  болды. Бұрынғы  мақсаттарын,  жаулары  кім  болғанын  ұмытқан,  республикалар  өзара  таласқа  көшті. Дау  тақырыптары  жеткілікті:  жер  дауы, су  дауы,  тарих  дауы, тарихи  тұлғаларға  таласу,  мәдениет  дауы, ... Жаңадан  өніп  шыққан  республикалық  деңгейдегі  көсемшелер  төрелікке  Мәскеуге  жүгінетін  болды.  Әрине, Мәскеу  дауды  империялық  тұғырдан  шешетін.  Түймедей  дауды, түйедей  қылып  қоздырып,  республикалардың  арасындағы  жікті  тереңдете  білді.  Кеңес  билігі  қандай  да  әрекеттерге  барса  да  империяны  сақтап  алып  қала  алмады.  1991 жылы  түркі  халықтары  тәуелсіздікке  қол  жеткізді.  Әлемдік  мұхиттан  тыс  жатқан  түркі  республикаларына  тығыз  экономикалық,  мәдени  байланыстар  ауадай  қажет.  Империя  ыдырағаннан  кейін  де  74  жыл  ішінде  дайындаған  «құнды кадрлар»  жазған  жалған  тарих  беттері,  қойылған  межелер  бауырлас  елдердің  бір-бірімен  ықпалдасуына  әлі  күнге  дейін  кедергі  болып  тұр. Кешегі  өткен,  жадымыздың  түбінде  сақталған,  тарихымызды  еске  алып,  жаңа  әлемге  кіру – бүгінгі  ұрпақтың  міндеті. Жаһандану  заманында  адамзат  көшінен  қалмау,  ғаламдағы  құрылымнан  өз  «кетігімізді»  табу – Орталық  Азия  халқының  басты  мақсаты.  Бұл  істе  100  жыл   бұрын  адамзат  тарихында  жарқ  етіп,  ғайып  болған,  64  күн  өмір  сүрген,  қайсар  Қоқан  автономиясы  тағлым  болсын.

Бүгінде 300 мың  халқы  бар Қоқан – бауырлас  Өзбекстанның  гүлденген  қаласы, мәдениет  пен  туризмнің орталықтарының  бірі.

Амангелді  Елтін, Павло

hi!

my post about ...

1.Жазықсыз  жапа  шеккендер

Кенжебай  Күшік  ауылының  тұрғындары  өз туып-өскен  жерлерін  «Жер  жаннаты —Әбжан»  дейтін. Бұл  жерде Шоқпар  ауылынан  басталып,  Тұзүйгеннің  тұсында  қайтадан  Ертіске  қосылатын  өзеннің  саласы  бір  тынысты  сарқырап  ағатын.  Біреулер  оны Қара  Ертіс,  екіншілері  Түлкі   дейтін. Түлкі  көктемде  сатыр-сұтыр  қақтығысып  сең  жүргенде  ерекше  сұлу  көрінетін. Су  жайылғанда,  жардың  ернеуіне  дейін  тасып,  көктеуге  шыққан  әбжандықтардың  зәресін  алатын.  Тоғайы  үлкен,  аң  мен   жеміске  толы ,   шөбі  шүйгін,  құс  пен  жидекке  толы,  сулары  мөлдір,  балығы  мол  болатын.   Ақсақалдар  орманды  өрттен  сақтап,   жабайы   аң  мен  құсты  аңшылар  мен  балалардан  «обал  болады»  деп қорғайтын.  Өзен  бойы  қаптаған  қыстақтар  тұрғындары  табиғаттан  Алланың  берген нәсібін  алып,  жоқтық  көрмейтін.

Алқакөл  болысында (Ақтоғай  ауданы)   Сатыбалды бақуатты, сері,  ағайындарға  мейірімді, бауырмал  адам еді.  Бимырзадан  тарағандардың ұйытқысы  деп  айтуға  да  келетін. Сатыбалды  мен  Сыздық  бірге тұрып,  бірге   көшіп-қонып,  шаруашылығын  бірге  жүргізетін.  Әкесі  Шынқожа   он  ағайынды  болатын.  Има  деген біреуіне  Алла  бір  перзент  сыйламады.  Мосқалданған,  балаға  зар  боп  жүрген  Имаға  Сатыбалды өзінің  үшінші  ұлы  Елжанды  бала  қылып  береді.

Заман  өзгері,  революция  келді. Төңкеріспен    бірге  әр  түрлі  идеялар  халық  арасына  тарады. Бір  үйдің  еркесі  болып  өскен  Елжан  көп  оқитын.  Жас  жігітті  әділ,  тапсыз ,  қанаусыз  коммунизм  қоғамы  қызықтыратын.  Сөйтіп  ол   Лениннің  большевиктер  партиясы  қатарына  өтеді.  Партия  жиналыстарында   көзқарастары   бірдей  Көшкінбаева  Шәрбан  деген  қызбен  танысады.  Ол  қыз  өте  өжет,   жаңашыл, сөзге  шешен,  ауыл  жастарының   ұйытқысы  еді. Ойын-той,  бас  қосу,  басқа  да  қызықты  шаралар  Шәрбансыз  өтпейтін.

Асау  кері  ат  жүрмейді ,  шалдыққан  соң.

Еркін  даусым  келмейді,  қарлыққан  соң.

Ахау,  тәнім –ай,

Талма  менің  жаным-ай.

Ей, күлди-күлди  күнжан-ай,

Күнде  базар  үйім-ай.

Бипыл,  Бипыл,  Бипыл-ай

Тартшы  құрбым  бір  күйді-ай... — деп  әдемі  қоңыр  даусымен  ән   кештерін бастайтын. Шәрбан  туралы  жұрт   Олжабай  мен  Тоққара  батырлардың  ұрпағы  дей-тұғын . Шәрбан-коммунист   өз  іскерлігімен  көзге  түсіп,  партия  ұйымының  хатшысы  болып сайланады. Елжан  мен   Шәрбан бір-біріне  ұнап,  отбасын  құрады.  Шәпәу,  Дәметкен,  Ұмсынған  деген  қыздарды туады.                                                                                                                                                               Ерлі-зайыпты  Елжан  мен  Шәрбан  романтиктер  еді,  коммунистік  қоғам  құру  болатынына  кәміл  сенетін.   Елжан  да  әкесі  сияқты   бауырмал  болатын.  Бала  күнінен  бірге  өскен  немере  інісі   Біләлмен  бірге  тұратын.  Даладағы  шаруамен  Елжан  мен  Шәрбан  айналысып,  үйдегі  істі  Біләл  мен  келіні  Шәйза  тындыратын. Балалары  бірге  тәрбиеленіп,  жат  адам қайсысы  қайсысының  баласы  екенін  айыра  алмайтын.

Заман  желі   құбылып  1929 жылы  Сатыбалды  мал-мүлкі  тәркіленіп,  бай-құлақ  атанып,  екі  ер  жеткен  балалары Қиялбай  мен  Нөгербекпен  бірге  жер  аударылады. Сатыбалды  туған  әкесі екенін  білсе  де,  Елжанның   коммунизм  идеясына  деген  көзқарасы  өзгермейді.  Болған  жағдайды  жергілікті  биліктің  қателігі  деп  санайтын.  Сонда  да  жетім-жесір  қалған  қарындастары  Бижан  мен  Бағымға,  Қиялбай  мен  Нөгербектің  қыздары   Күлбиғазым  мен  Биапашты  тәрбиелеу,  асырап  сақтауды,  жеңгелеріне  көмектесуді   Елжан   өз   мойнына  алады.

Елжан   колхоз  құрлысына,  1931 жылы  құрылған  «Мулявский»  кеңшарының  қалыптасуына  өз  үлесін  қосады. Ол  кеңшарда  гуртоправ (ферма  меңгерушісі)  болып  тағайындалады.  Бүкіл  елге опат  болып  тиген  1931-1933  жылдардағы  ашаршылық  кеншар  тұрғындарын  айналып  өтеді. 1935-1936  жылдары  жағдай  жақсара  бастайды. Бірақ  жер  аударылған  әкесінен,  ағаларынан  еш хабар  болмайды.  Таптық  жау  атанып  кеткен  туыстарын  іздестіру  түгілі,  амандығын  сұрастырудың  өзі  ол   заманда өте  қауіпті  болатын. Тәрбиелеген  әкесі  Има  қайтыс  болады. Туған  әкесі  Сатыбалдының тіршілігін  таразылап,  өмірбаянынан   бір  де  бір  мін  таба   алмаған  Елжан  қатты  қиналатын.  Нақақтан  кеткенін  түсініп,  іші  удай  ашитын.   Атаусыз  қалды,  басына  барып  құран  оқитын  қабірі  де  жоқ , тым  болмаса  ұрпақтарында  аты  да  қалмады.  Әуелгіде   Иманов  деген фамилия  ұнайтын,  атақты  батыр  Амангелді  Имановпен  шатастығың  бар  ма  деп сұрайтындар   да   болатын. Кейін,   қарнының  тоқтығы  үшін,  өз  әкемнің  атын  неге  ұмыт  қыламын  деген  сұрақ  мазалайтын  болды. Елжан  Шәрбанмен  ақылдасып  фамилиясын  өзгертіп  Сатыбалдинов   қылды. Сөйтіп, көңілі  жайланғанмен,  болжаусыз  тағдыр  тағы тезіне  салды. 1937 жылы  қуғын-сүргін  қайтадан  басталды.  Елжанға  жасырын  жүрген  жаудың  баласы  деген  айып  тағылып,  Кенжебай  Күшік  ауылынан  тұзаққа  ілінгендердің   бірі  боп,  сотталып  кетеді.  Сол сотталғандардан бізге  есімдері  белгілілері:

1.  Елжан  Сатыбалдыұлы,  1885 ж. , ферма  меңгерушісі;

2. Әбдіразақ Тоқсейітұлы,  1887ж.;

3.  Мұса Сәрсенұлы, 1892 ж.,  есепші;

4.  Әмен Жәшібекұлы,1894 ж.,  колхоз  төрағасы;

5.  Қасқырбай Тайғынұлы, 1897ж.,  мұғалім;

6.  Құсайын Жұманұлы,1900   ж., М.Горкий  ауданы,  сот,  оралды;

7. Ғосман  Смағұлұлы , 1900 ж.,   «Ертіс»  газетінің  редакторы;

8.  Машырық  Ақылбекұлы, 1904 ж.,  қоймашы, оралды;

9.  Тойған Мұстафаұлы, 1906 ж.,  ағаш  шебері, оралды;

10.  Қомар  Жүнісұлы, 1912 ж.;

Тізімдегі  адамдардың үшеуі  ғана  елге оралады,  жетеуі  хабарсыз  кетті.  Сталин  қайтқаннан  кейін  жоғарыда  аталғандар  ақталып,  реабилитацияға  жатады.   Бұл  тізімді  іздестірген   Әбжан  ауылының  тұрғыны Қайыргелді  Машырықұлы.   Қайыргелді  өз  тарапынан  өлкетану  ісімен  айналысып,   бұл  адамдарға аттарын  табиғи  тасқа  қашап  жазып,  Әбжан  мен  Жоламан  ауылдарының   арасына  стелла  орнатты.  Айта  кету  керек,  Қайыргелді  мырзаның  атқарған  істері  жалғыз  бұл  ғана  емес. Ауылдастарын  ұйымдастырып,  екінші  дүниежүзілік  соғысқа  қатысқан,  марқұм  болған   жерлестеріне  арнап,  аттарын  тасқа   жазып,  ауылдың  ішінде  ескерткіш  орнатты.  Бүгінде,  зейнетке  шыққан  шағында  қалаға  балаларымен  бірге көшпей,  аталарының  ауылында ұқыпты  шаруа  жүргізудің  үлгісін  көрсетіп  жүр.  Целиноград  ауылшаруашылық  институтын  тәмамдаған  агроном  өз  бау-бақшасында  шырша, жеміс-жидек, көкөністің  түр-түрлерін  өсіріп, күзде  мол  өнім  алып  тұрады.

Енді  Шәрбанның тағдыры  жайлы  айтар  болсақ,  ол   партия  қатарынан  шығарылып, балалары  жас  болғандықтан ,  сотталмай  қалды. Өзі  сенген  большевиктер  партиясы  оны  сатып  кетті.  36  жасында  жесір  қалған  Шәрбан  өмірінің  қалған  бөлігін  балалары  мен  ағайындарына  арнады.  Ең  алдымен,  аудандық  орталықта  үй  салып,  бәрін  бірге  жинады. Содан  соң  табыс  көздерін  іздестіріп,  тұрмысты  түзетудің  әрекетіне  кірісті.  Баспана  әперіп,  жетімдерді  ағайындарға  орналастырып,  тиісті  мемлекеттік  жәрдемақы  алуға  көмектесті.  Қайғырып-қамығуға,  билікке  өкпелеуге   уақыты  да  болмады.  1941 жылы  соғыс  басталды. Қайын  сіңлілері,   қыздарының  күйеулері  майданға  алынып,  олардың  балалары  Шәрбанның  мойнындағы  ауыртпалықты  еселей  түсті .  Қамқорлығында   қалғандардың   есімдері:  Айғаным,  Бәдишә, Бәтиә,  Шәпәу,  Дәметкен,  Ұмсынған,  Шұғай,  Тілеукен, Майдан,  Амантай.  Күйеуі  соғыста  жүргенде  сіңлісі   Күлпаш  қайтып, 10  жастағы  жиені   Тілеукен   де  бір  үйде   жалғыз  қалады. Соғыс  біткеннен  кейін  қыздары  Шәпәу  мен  Дәметкен  бірінен  соң  бірі өмірден  озып,  төбесінен  жай  түскендей  болды.  Төрттен  жаңа  асқан   немересі  Амантай  тұл   жетім  болып  қалды. Осылардың  бәрін  орналастырып,   бас-көз  болу  керек  еді.  Тірек  санап  жүрген  ағасы  Әлиакпар  жалғыз  ұлы  Зейнелғабиденнен  айрылып,  төсек  тартып,  жатып  қалды. Сонда  жазған  жоқтау  өлеңі  сүйектен  өтетін.

Жарандар,  мен  айтайын көңілден  дат,

Сыйластым  тіршілікте  жақсы  мен  жат.

Азырақ  ойдағы  істі  қозғалтайын,

Құлақ  сал мынау  сөзге  көп  жамиғат.

Баласы  ем  Көшкінбайдың  Әлиакпар,

Қозғайын  бір  азырақ  көңілден  зар.

Жігіттік  салтанатпен  дәурен  өтті,

Сонда  да  арылмайтын  арманым  бар.

Дүниенің  бір  қызығы  бала  деген,

Бала  үшін  ата-ана  зар  илеген.

Құдайдан  күні-түні  бала  тілеп,

Берсе  деп  сол  баланы  көз  көрмеген.

Қарағым,  айналайын,  Зейнелғабиден,

Құдайым  көздің  жасын  қашан  иген,

Қыршын  жас  он  жетіде  қайтыс  болып,

Басыма  таудың  тасы  сонда  тиген.

Көрмедім   қызығыңды, құлыным-ай,

Жанымнан  артық  көрген, шыбыным-ай.

Кеудеме  кетпестей  ғып  қайғы  салып,

Үздің  ғой  омыртқамды, жұлыным-ай.

Бермедің  тілегімді, құдайым-ай,

Сөнді  ғой  жанып  тұрған  шырағым-ай.

Тең  құрбыңнан  артық  болып  туып  едің,

Ақылың  айнабұлақ  дариядай.

Құлыным  ойға  түссең  қамығамын,

Көргенде  тең  құрбыңды  жабығамын.

Артымда  ешбір  ұрпақ  қалмады  деп,

Әр  уақыт  өз-өзімнен  тарыламын.

Қалмады тым  болмаса  Жәниса  да,

Екеуміз  ерлі-байлы  жан  қиса да.

Пенденің  жұмыр  басы  не   көрмеген,

Көнеміз  бір  Аллаға  не  қылса да.

Осылайша  мен  зарымды  айтып  өттім,

Ескерткіш  ретінде  жазып  кеттім.

Ескеріп  кім  де  болса  еске  алар,

Аяғын  осылайша  тамам  еттім.

Көп  кешікпей  Әлиакпар  да  бақилық  болады.

Шәрбанның қызы  Ұмсынған   тұрмысқа  шығып,  екінші  балаға  аяғы  ауыр  кезі  еді.  Соғыс  біткен  заман  болса  да,  билік  халықты  салықпен,  облигациямен  қысып  тастады.  Куйбышев  атындағы  колхозда  тұрып,  қолдарында  бір  малы  болмай, тамақтан  қағылып  жүрген  күйеу  баласы  Қайырбай  мен  қызы  Ұмсынғанды  ойлағанда   жүрегі  ауыратын. Тірнектеп  жинаған  ақшасына   Песчан  базарынан   сатып  алған  сиырын  Харьков  ауылына  жаяулап  жолға  шығады. Таңертең  шыққан  ана,  50 шақырым бойы   сиырды  жетектеп,  су  кешіп,  жарым  түнде  діттеген  жеріне  әзер  жетті.  Ертістен  қайықпен  сиырды  өткізгенде  суға  кетіп  қала  жаздаса  да,  қолынан  басжіпті  босатпады.  Абырой  болғанда,  сол  жағада  жүрген  Алавацкий  деген  болгар  жігіті  Шәрбаннің  шала-жансар  денесін  судан  алып  шығыпты.  Есін  жинағаннан   кейін,   қайтадан  сиырын  жетектеп  жолын  жалғастырады.  Ол  заманда  бір  сиыр  бір  үйді  асырайтын. Әкелген  сиыры  бұзаулап,  қызы  мен   немерелерінің  ауыздары  аққа  тигеніне  қатты  қуанады.

Осындай  қиындықтарға  тек  қана  ер  мінезді  адам төзе  алатын.   Заты  әйел  болса да, рухы  биік,  қайратты   Шәрбан  ана  өмірдің  барлық  тауқыметіне   шыдап,  мойымады,  сынбады. Керек  кезінде  мұқтаж  болған  адамдарға  әке  де,  ана  да,  аға  да,  әпке  де  бола  білген  Шәрбан  анамыз  57  жасында  өмірден  озды.   Жанына  батқан  аурудан  қиналып жатса  да,  өміріне  ренішін  де,  өкінішін  де  білдірмейді. Қайта  ұрпағына  ақылын  айтып,  мықты  болуды  аманаттады. Шәрбанның  ауырып  жатқанын  естіп,  Мағрипа  деген  құрбысы   соңғы  бір  апта  жанында  болып,  науқасты  күтті.   Демі  таусылып  бара  жатқан  Шәрбан  ана:  «Мағрипа,  Мағрипаш,  сенің  келгенің  қандай  жақсы  болды. Өзімді  баяғы  комсомол  жастығымызға  оралғандай  сезіндім.  Жағың  түспей  жамандық  көрме.  Бала-шағаңның  қызығын  көр. Аллаға  шүкір! Еліміз  аман,  жұртымыз  тыныш .  Жалғызымның  алдында  кетіп  бара  жатқаныма  ризамын. Тұяқтарым  аман  болсын! «Рамазан  айында  Өзбек  қызы  Шәрбанға  құдай  рахымы  тисін  деп  айтып  жүріңдер»,—деп   сабырлы  қалпында көз  жұмыпты

И так дорогой читатель волею судеб, а также для разнообразия, удовольствия и мотивации к прослушиванию чего-нибудь доброго и жизнерадостного презентую Вам свой playlist не сдающего свои позиции 2016 года... Порция славных волн музыкальных... что еще нужно для новогодней вечеринки.

Начинаем!

лиричное отступление....

Знаю, ты уже не можешь усидеть на месте ... ноги несут тебя в пляс.

Готов? - Давай!

Чарующий ритм и ласкающие слух вибрации... чувствуй!

Лови волну, но помни - тебя не ждут дома!

Тебе же нравится... действуй!

Ты еще здесь... тогда продолжим..

rjynhfcnbheq!

Воспари на крыльях... оживи...

Вспыхни пламенем... души

Продолжим... двигаться в ритмах прошлого...

///

!!!

и под занавес....

*сцена после титров ... музыка повсюду.

Всего доброго....

*see ya

** и это еще не итоги...

Недавно открыла для себя возможности приложения «Мой Beeline», хотя услугами сотовой связи и домашнего интернета от Beeline пользуюсь уже достаточно давно, около 10 лет. Наконец, и на нашей улице праздник и можно вовсю осваивать возможности «карманного» личного кабинета. Набравшись впечатлений, хочу поделиться с вами опытом использования столь важного для каждого из нас сервиса.

Главное окно приложения

Для начала я скачала приложение с официального ресурса. Вы можете скачать здесь, выбрав соответствующую операционную систему Android, iOS, WM. После установки и запуска приложения, у меня открылась главная страница, где показана полная информация:

• по моему номеру
• текущему состоянию баланса
• и подключенным услугам.

Для меня это довольно удобно, так как теперь не приходится набирать известную всем пользователям комбинацию символов для проверки баланса. Стоит просто зайти в само приложение и увидеть на главной текущее состояние дел с остатком денег, SMS и трафиком мобильного интернета.

Вкладка «Детализация»

Для тех, кто хочет контролировать свой трафик, есть функция «Детализация». Она позволяет следить за тем, какой объем данных был за определенную сессию при использовании функции мобильных данных. Есть возможность выбора нужного интервала для просмотра статистики: за текущий день, 3 дня, неделю и возможность выбора индивидуального интервала. Есть небольшая особенность с индивидуальным интервалом - период детализации не может превышать 14 суток. В противном случае нужно будет заказывать детализацию на почтовый адрес.

Вкладка «Тариф и услуги»

И в третьей вкладке «Тариф и услуги» я обнаружила возможность посмотреть информацию о подключенном тарифе и услугах, которые привязаны к моему номеру Beeline. То есть при острой необходимости быстрого подключения или отключения ненужной функции, я могу сделать это сама в данном разделе. Например, если я использую меньший объем трафика, соответственно, я могу подключить устраивающий меня тариф в этом разделе, не прибегая к звонкам в call-центр Beeline и не дожидаясь своей очереди обслуживания или выполнения действий по инструкциям виртуальных помощников.

Система обслуживания клиентов вне офисов

Еще один немаловажный аспект, который меня порадовал, это, на мой взгляд, проработанная система обслуживания клиентов вне офисов. В данном случае, я хочу рассказать об услуге обратного звонка. Например, я не могу понять, как привязать номер моей мамы для контроля ее затрат и пополнения баланса на ее номер (об этой еще одной интересной функции я расскажу чуть ниже. Поверьте, она того стоит, чтобы о ней знали). В этом случае, я могу заказать обратный звонок, чтобы со мной связались операторы Beeline и помогли решить проблему.

Сервис «Обратная связь»

Еще у приложения Beeline есть функция «Обратная связь». Она несет уже иную идею: если вы хотите получить ответ на тот или иной вопрос в виде смс-сообщения или электронного письма. В этом разделе я могу сообщить об ошибке в приложении, если что-то обнаружу (хотя этого не было ни разу). Я считаю себя лояльным клиентом бренда и поэтому, в случае обнаружения чего-то не того, хотела бы помогать им решать их. В ответ на их хороший сервис, предоставляемый мне как потребителю. Еще я могу с помощью раздела меню  «Обратная связь» сделать предложение или подать идею, которая у меня возникла по отношению к сотовому оператору. Это тоже играет немаловажную роль для контакта с конечным пользователем.

Раздел «Офисы на карте»

Кстати еще одна фишка для меня от Beeline - это раздел меню «Офисы на карте». Несмотря на то, что наш город я считаю маленьким, иногда я теряюсь и не знаю, где находятся офисы Beeline. Теперь я могу всё смотреть в одном месте - в официальном приложении Beeline, где что расположено. Тем более, если переезжают офисы на сторонних ресурсах, информацию могут не изменить, а в приложении находится наиболее актуальная информация по расположению центров обслуживания.

Управление несколькими номерами

Хочу поделиться собственно тем, чему я была больше всего удивлена. Мои родители и близкие родственники живут в деревне. И бывает, особенно зимой, в бураны, метели и знойные морозы, им необходимо пополнить баланс. Тогда-то они и звонят мне и просят о помощи. В этом случае, теперь, при возможности, я могу пополнить их баланс с помощью приложения.

Для начала нужно зайти в раздел  «Настройки» приложения и выбрать пункт «Добавить номер». Есть два способа для привязки номера.

1. С вводом пароля

При добавлении номера телефона, как показано на скриншоте ниже, нужно нажать на переключатель в строке «Я знаю его пароль», чтобы он стал активным. Имеется ввиду пароль от Личного кабинета другого абонента, номер которого вы пытаетесь подключить (в случае, если вы его действительно знаете этот пароль). Если пароль правильный,  привязка произойдет автоматически.

2. Без ввода пароля

Совершаются все те же действия, только переключатель в строке «Я знаю его пароль» оставляем неактивным. Хочу отметить, что по умолчанию он уже установлен в этом положении. В данном случае вам остается только попросить абонента подтвердить запрос через его личный кабинет. Как только это произойдет, его номер будет привязан у вас в личном кабинете.

Мобильный интернет

Сейчас для меня немаловажную роль играет доступность мобильного интернета. Бывает, что у меня заканчивается основной трафик и необходим дополнительный. В этом случае я подключаю разовые пакеты необходимого объема. И это можно сделать за считанные минуты с помощью приложения. В специальном разделе меню «Интернет» можно найти полное описание доступных тарифных планов в зависимости от региона расположения. По каждому интернет-пакету предоставляется полная информация: объем трафика, стоимость подключения, виды дополнительных пакетов в зависимости от необходимого объема трафика.

Раздел «Тарифные планы»

Это касается и раздела «Тарифные планы», и вышеупомянутого раздела «Интернет». Здесь я обнаружила всю информацию по всей линейке тарифных планов, доступных в нашем регионе. На мой взгляд, это очень удобно – самому смотреть и выбирать нужный тебе тарифный план, сравнивать и выбирать самый оптимальный для себя вариант. Особенно если ты – визуал, который лучше всего воспринимает текстовую и графическую информацию, чем звуковую.

Небольшое резюме

В целом у меня сложилось впечатление, что все услуги сотового оператора собраны в одном месте, и я могу контролировать все свои расходы, не теряя время на то, чтобы добраться до центра поддержки клиентов и стоять в очереди на обслуживание. Хорошая функциональность и понятное меню приложения, которое позволяет управлять собственным балансом и расходами, максимально удобно.

Радует и тот факт, что в каждом разделе меню приложения по всем услугам есть сопутствующий информационный контент об услуге, например, набор необходимых команд. То есть теперь не нужно запоминать комбинации цифр и знаков для подключения той или иной услуги, стоит только посмотреть его в приложении и подключить за считанные секунды. Я всегда была за простоту и эффективность любых вещей, и в этом Beeline сделал именно так, как мне хотелось.

Мои будущие ожидания

Всегда, когда тебе нравится какой-то продукт или сервис, невозможно остаться безучастным в его улучшении. В данном случае, даже не знаю, что посоветовать такого архи умного Beeline в вопросе улучшения юзабилити приложения. Чтобы что-то дельное посоветовать, надо хорошо подумать.

А сейчас приходит в голову только эта маленькая деталь – мне бы было очень приятно, если в день рождения в моем приложении было поздравление в виде уведомления от Beeline. Что то в виде «Хей-хей Жулдыз! У кого-то сегодня День Рождения! Билайн желает приятного дня!». Это  было бы так мило и приятно. Меня, конечно, поздравляют близкие и родные, но в такой знаменательный день у меня почему-то срабатывает особенное чувство милоты на креативные поздравления роботов компаний и сервисов, которым известна моя дата рождения. Так приятно, когда о тебе помнит Google или Yandex, даже в виде машинного кода.  Вот, собственно, и вся первая идея, которая посетила меня по вопросу добавления своей идеи.

В Казахстане уже три года существует волонтерское движение - клуб "28 Петель". Он снабжает шерстяными вещами реанимационные отделения, в которых выхаживают недоношенных малышей. Основатель клуба - Карла Нур известна многим как журналист и фотограф. На прошлых выходных в Астане проводилась благотворительная ярмарка.  Карла поделилась с нами, с какими проблемами приходиться ей сталкиваться.

Подобная благотворительная ярмарка у нас, в клубе «28 петель» проводится впервые. Мы ее провели, не только чтобы собрать деньги на пряжу теплых вещей для младенцев, родившихся раньше срока, но и для того чтобы сами жители города смогли участвовать в новогоднем оформлении. Сегодня мы сами делали  новогодние украшения вручную, сами готовили имбирное печенье, сами варили мыло на продажу, собрали деньги на пряжу.  Часть вырученных сегодня денег пойдет на приглашенных мастеров, это около 20%, остальное пойдет клубу на покупку пряжи  100% шерсти.

Сейчас мы существуем в 15 городах Казахстана, в г. Бишкеке (Кыргызстан), в г. Дубаи (ОАЭ),  и в Украине. Сам принцип клуба - мы покупаем пряжи, сами вяжем 100% шерстяные вещи для недоношенных детей и бесплатно передаем нуждающимся.  Количество спасенных жизней трудно подсчитывать, поэтому мы бы хотели подписать Меморандум с Управлением здравоохранения, для масштабного исследования, сколько детей мы спасли, для этого нам нужно финансирование.

В 70% случаях к нам приходят люди с нулевыми знаниями по вязанию. Очень мало людей, кто хорошо вяжет. Некоторые спустя уже 3 месяца могут вязать целый комплект. Чтобы связать одну пару носков опытным людям требуется от 1 часа, новичкам же для этого требуется 1 неделя.

На следующий год 17 ноября, к Международному дню недоношенных детей мы тоже планируем провести ярмарку, затем новогоднюю ярмарку. Я надеюсь, что эта ярмарка тоже будет проходить ежегодно.   В следующем году мы бы хотели провести на уровне акимата г. Астаны. Сделать городскую благотворительную ярмарку, чтобы сами жители столицы, сами сделали для себя праздник и принимали участие в оформлении своего города, делали все вручную. Это все не сложно. Это поднимает настроение, когда родители приходят с детьми, делают гирлянды, снежинки.

Я работаю фотографом в «Astana Opera». Спасибо театру, они очень сильно меня поддерживают, но не в ущерб моей основной работе. Для каждого человека занятие благотворительностью должно быть естественным, это не должно быть каким-то открытием.  Казахстан уже перешел на тот уровень, чтобы занятие благотворительностью является естественным, как часть нашей жизни.

Приятно получать отзывы от мам, спустя 6 месяцев или год, слыша, что шерсть помогла ребенку поддержать тепло тела, буквально спасла ему жизнь. Это приятно. По правилам клуба один комплект достается одному ребенку. Это правильно. Так как детей очень много рождается, соответственно, и вязать тоже нужно очень много.  Мы не успеваем, тогда в крайних случаях комплект перестирывается и отдаётся другому нуждающемуся ребенку, а в основном мамы забирают комплект себе на память.

На сегодняшний день мы связали около 15 000 вещей по Казахстану с 2014 года.  Я работала журналистом в 2012 году мне дали задание сделать фоторепортаж о врачах, которые буквально вытаскивают детей из того света. Для фотожурналиста эта тема всегда интересна. Я прилетела в Астану делать фоторепортаж. И увидела, как в стерильной зоне дети лежали с носочками, подумала зачем. Врач сказал, что они на свои деньги покупают пряжу. На тот момент были только носочки. Дети лежат в инкубаторах, там поддерживается необходимая температура, как в утробе матери. Но все равно у детей нарушен теплообмен, они подключены к аппаратуре, дышать с помощью трубок. Конечности мерзнуть и врачи одевают носочки.

Мы начинали с носочков, с акрила. Потом мамочка Adele Smith попросила связать носочки из чистой шерсти. Она нам сказала, 100% шерсть помогает детям, стимулирует нервные окончания, согревает, заставляет двигаться.  На сегодняшний день мы вяжем целый комплект на одного ребенка: пара носков, жилетка, шапочка и плед, а еще есть осминожка - игрушка. Осминожек пришел к нам из Дании через Украину. Ребенок, когда подключен к аппаратуре, дергает и начинает выдергивать провода, систему. Когда кладут ему осминожку, он чувствует себя как в пуповине, трогает и успокаивается, ему комфортно, как в утробе. Эта игрушка служит не только как украшение, но ещё и успокаивает ребенка.

Подписывайтесь на нас:

Facebook

VK.COM

Instagram

Telegram/RUSSKAZ

Прошлой зимой мне удалось съездить во Флоренцию – столицу одного из самых фотогеничных регионов Италии, Тосканы. Я приехала сюда, чтобы навестить друзей, побродить по городу и за неимением денег на шопинг, просто поглазеть на витрины магазинов.

Читатели журнала Conde Nast Traveler признали Флоренцию городом №1 во время голосования 2014 года (Reader’s choice awards) и неспроста - город прекрасен в любое время года и в любое время суток.

Зимняя Флоренция

Большинство казахстанцев приезжают во Флоренцию летом, включая в его в классический тур по Италии (Милан-Венеция-Флоренция-Рим), а в зимнее время предпочитают греть бока в Тайланде, но я решила ломать стереотипы и поехала во Флоренцию зимой, тем более что это сезон наивкуснейших апельсинов tarocco и sanguinello, которые в это время года тоннами завозят с Сицилии.

Снег в этом регионе Италии не лежит и температура колеблется от 0 до 10 градусов тепла, но из-за влажности воздуха вы все равно будете стучать зубами от холода. Готовьтесь отвечать на вопросы вроде "Какая средняя температура в Казахстане?" и следом "Почему тогда дрожишь?".

Прогулка по городу

Пьяцца делла Репубблика – местная Республиканская площадь, где играют уличные музыканты, художники рисуют прямо на земле и дети просят прокатиться на карусели и купить шарик, как же без шариков?

Флò, как ласково его называют мои друзья-итальянцы, также является одним из моих любимых городов, где уютна каждая улочка в старом центре города.

Зимними вечерами на улице не так много туристов, а днем все, кто хочет устроить культурный праздник глазам, толпой дружно выбираются из своих отелей и встают в очередь на купол Дуомо или в галерею Уффици.

Галерея Уффици – всемирно известный музей изобразительных искусств. Хотите воочию увидеть "Рождение Венеры" Боттичелли? Вам сюда!

Пройдите через Уффици и вы окажетесь на берегу реки Арно, где открывается вид на Понте Веккьо – самый древний из мостов и символ города.

Он был построен в 1345 году и изначально на нем располагались мясные лавки, а сегодня – ювелирные и сувенирные магазинчики.

Во время рождественских праздников 2015 года мост являлся частью F-Light Festival, в ходе которого он использовался в качестве холста куда проецировались изображения известных картин – от произведений времен Римской империи и эпохи Возрождения до сюрреализма Магритта и поп-арта Энди Уорхола.

Перейдя через мост вы окажетесь на левом берегу реку Арно – в квартале Ольтрарно (итал. "за Арно"). Здесь находятся Сады Боболи, Палаццо Питти и Базилика Санто-Спирито, на которую тоже проецировались рисунки – к моему удивлению, детские.

Площадь перед Базиликой за последние годы приобрела популярность среди любителей apericena (аперитива перед ужином), жители и гости города приходят сюда пропустить по стаканчику вина или коктейлю.

Әр нәрсені жаңаша пайымдау керек

Екібастұз қ. «Отарқа»  газетінің  тілшісі  Жассерік  Жәлелұлының   Амангелді Елтінмен жүргізген екеуара әңгімесі.

Адамдар арасында жылы қарым-қатынас орнауына түрлі жағдай себеп болады. Осыдан жеті жыл бұрын редакцияға бейтаныс адам іздеп келді. Өзін таныстырған соң, бірден бұйымтайына көшті. «Мұғалім білім беруші ғана емес, тәрбиеші де емес пе. Еліміз тәуелсіздік алғалы еңсеміз көтеріліп, қызметке жігерлене кірістік. Елін сүйетін елжанды ұрпақ тәрбиелеу үшін жалынды сөз де керек. Осы орайда қазақтың арғы-бергі тарихын қамтитын, қазақ баласын рухтандыратын бірер шумақ өлең жазып берсең, тәрбие үдерісі үстінде кәдеге жаратар едім» деді аға керек өлеңнің идеясын тәтпіштеп айтып .

«Аға, менің ақындығым шамалы, әйтсе де көрейін» деп екіұштылау жауап бердім. Осылайша, ойда жоқта танысқан азамат Амангелді Елтінмен кейін тонның ішкі бауындай араласып кеттік. Тарих пен әдебиетті сүйетін, парасатты да білімді аға әңгіме кезінде әр нәрсеге көзқарасының өзгешелеулігімен де адамды баурап алады. Кеңес дәуірінде «Білім» қоғамының лекторы болғандығы бар, пікірталасқа да мықты. Сол себепті де «Екеуара әңгіме» айдарының қонағына бұл жолы Амангелді Елтінді таңдадым.

- Қазір жұртшылық арасында мұғалім жайлы әңгіме көп.  Әсіресе, қоғамда  мұғалімнің  беделі  төмендеп  кеткендігі жайлы жиі айтылады.  Неліктен  деп  ойлайсыз?

– Мұғалімнің әлеуметтік мәртебесі төмен, жалақысы  аз. Сондықтан  мектеп  бітірген білімді  жастар  ақшалы  мамандықтарды  таңдайды. Тіптен, педагогикалық  мамандықтарды  игергендердің  өзі,  жағдайы  келсе, басқа салаға  жұмысқа  тұрып  алуға  тырысады. Мұның өзі білікті кадрлар тапшылығын туғызып отыр.  Оның үстіне бүгінгі  мектепте  қағаз   жұмысы  өте  көп,  әртүрлі  тексерістер  де  көбейіп  кетті. Бұның  бәрі мұғалімнің шығармашылық  кеңістігін  шектейді, сөйтіп, білім сапасына нұқсанын тигізеді. Тағы бір көңілге қонбайтын нәрсе – мұғалімдерді көлденең жұмысқа жегу тыйылмай келеді.  Жергілікті бюджеттен қаржыландырылатындықтан,  ұстаздар әкім-қаралардың  уысында.  Қысқасы, қазіргі мектепте мұғалім алтын уақытын бала оқытуға емес, әлгі бітпейтін тексерулерге әзірлік, қаптаған шара-семинар, т.т. қатысуға жұмсайды. Содан соң, мұғалімнің қоғам тіршілігіне араласуына, үн қатуына мұршасы да болмай, білім шеңберінде тұйықталып жүр. Әрине, мұндай жағдайда оның қоғамдағы беделі төмендемей қайтеді? Ендеше, біздің мемлекетіміз  мұғалімнің  әлеуметтік мәртебесін көтеруді сөз емес, іс жүзінде ойластыруы  тиіс. Абройлы  ұстаз –білімді  ұрпақ – гүлденген  мемлекет.

-       Амангелді аға, саналы ғұмырыңызды жас ұрпаққа білім беруге арнадыңыз. Білім беру саласындағы жетістіктерге қалай қуансаңыз, олқылықтарға күйіне алаңдайсыз. Сіздің айтып отырған пікірлеріңізді мен де құптаймын. Әуелі кадр мәселесіне үңілейікші. Бір мектепте жас маман қыркүйек айының жалақысын алған күннің ертеңінде директорға жұмыстан кетуге арыз беріпті. «Неге?» десе, «Елу мың теңгеге қалай күн көремін? Пәтерге төлеймін бе, тамақ ішемін бе, әлде қағаз-қаламға жұмсаймын ба? Студент кезімде даяшы болып жүріп бұдан көп ақша табушы едім» деп, шынын айтыпты. Енді, екінші бір жайт. Көп жылдық тәжірибесі бар, білікті әдіскер: «Жас мамандардың ілеуде біреуі болмаса, білімі нашар. Сабақ беру әдістерінен, тіптен, бейхабар. Үйрету біздің міндетіміз. Бірақ, үйреніп алуға құлықсыз. Өйткені, мұғалімдікке жүрек қалауымен емес, кездейсоқ келген» деп, мұңын шақты. Расында да, бүгінгі күні жоғары оқу орындары қай салада болмасын мамандарды нашар дайындайды. Бұл енді жеке сөз ететін тақырып. Меніңше, педагогикалық институттарға студент қабылдауда талапкерден білім тестінен бөлек, кәсіптік ыңғайын, бейімін анықтайтын сынақ алу жөн сияқты. Содан соң теориялық білімнен гөрі, практикаға баса көңіл бөлетін мезгіл жетті емес пе?!

Қағазбастылықтан мұғалім әбден ығыр болды. Мұны біле тұра, сала басшылығы есеп беру мен тексерудің жыл сайын түр-түрін шығарады. Кей-кейде білім тізгінін ұстағандар мұғалімдердің жағдайын емес, билікке жағуды ғана ойлайтын тәрізді көрінеді.

Бәріміз де мұғалімді  сыйлаймыз. Әйтсе де, шындық қымбат. Бүгінгі мұғалім көнбіс, жасқаншақ. Әйтеуір бас шұлғи береді. Ал «жуас түйе жүндеуге жақсы». Мұғалімнің дәрменсіздігін көрген бала, қоғам оны қалайша сыйлайды? Біздің Ақкөл ауылында Әшім Арынбеков, Адам Мұхамеджанов деген мұғалімдер болды. Алдынан ешкім кесе көлденең өтпейтін, айтқан сөздерін ауыл халқы да, басшылары да тыңдайтын. Және де олар мектептің ғана емес, ауылдың әлеуметтік-тұрмыстық проблемаларын шешуге атсалысып, басшылар алдында қоғамдық мәселелерді тайсалмай көтеріп, орындалуына қол жеткізетін. Меніңше, мұғалім өз тұлғасын биіктете алса, қадір-қасиеті де, беделі де қалпына келер еді. Әйтсе де, әңгімемізді әрі жалғастырайықшы, балаға  жан-жақты білім беру жөн бе, бәлкім бұдан бас тарту қажет шығар?

– Адамзат  игерген барлық  білімді  әр  адамның  меңгеріп   алуы  мүмкін  емес  және өмірде оның бәрінің   қажеттілігі  де  шамалы.  Қазақстан  мектебінде  берілетін  білім  тым  ауқымды,  сондықтан  оқушылардың  көпшілігі  бағдарламаны  толық  меңгеріп  жүр  деп  айта  алмаймын.  Менің  ойымша,  жеткіншектерді  кәсіпке  баулуды ертерек  бастаған  жөн.  Бұл тарапта атқарылып жатқан игі бастамалар бар.  Тек соларды бірізділікпен соңына дейін жеткізу керек. Әйтпесе, бүгінгі күні білім саласында жаңашылдықты желеу еткен реформа көп. Ары-бері ауытқи беру жақсы нәтиже бермейтінін түсінетін уақыт жетті. Негізі, бала бейіміне қарай білім алса, өмірлік кәсібін де, азығын да табады. Мектептегі қаптап кеткен артық пәндерден құтылу керек. Кереметтей дамып кеткен технологиялар заманында өмір сүрудеміз. Мектеп, арнайы не жоғары оқу орнын бітірген адам  қажет деп тапса, өз бетінше білімін жетілдіріп, қалаған кәсібін де игере алады. Ең бастысы, базалық білімі болса, жеткілікті.

-       Әңгіме ауанын осы сұрақ төңірегіне әншейін бұрып отырған жоқпын. «Мектепте, институтта ананы, мынаны оқытып миымызды шірітіп еді, өмірде соның басым бөлігінің мүлде қажеті болмады» деп, жасамыс та, жас та аракідік айтып қалады. Ақиқатына келсек, мектепте пән, қосымша пәндер үсті-үстіне қосылып жатыр. Оқулық та жыл құрғатпай өзгеріске түседі. Әйтеуір шым-шытырық. Білім берудің мемлекеттік стандартының тым күрделілігі соншалықты, осыдан он шақты жыл бұрын мектеп бітірген адам бүгінгі бастауыш сынып есебін шеше алмайтын болды. Білім саласы төңірегіндегі сөзді түйіндей келсек, айқын мақсат, дұрыс бағыт, жүйе болмай, көш түзелмейтін тәрізді.

Амангелді аға, сіздің қазақ тарихы тақырыбына жазған мақалаларыңыз «Қазақ тарихы», «Қазақ әдебиеті және мемлекеттік тіл» журналдарында жарияланып жүр. Математик  бола  тұра,  тарихқа  қалайша әуес болдыңыз?

– Бала  күнімнен  тарих  пәніне қызығушылық  білдірдім. Кеңес дәуірінде біз    Ресейдің тарихын толық оқыдық.   Қазақстан  тарихы  жұп-жұқа кітапша  болатын,  оның  көп  бөлігін «Қазақстанның  Ресей  құрамына өз  еркімен  кіруі» алатын.  Яғни, шындықты бұрмалаушылық көп еді. Рас, әркім өз заманының перзенті. Мен  өзім коммунизм болатынына  кәміл  сенгендіктен,   ықтиярыммен  комсомолға,  партия  қатарына  өттім. Бастауыш  комсомол, партия  ұйымдарының хатшысы,  насихатшы сы, облыстық  «Білім»  қоғамының лекторы  болдым. Халықаралық  жағдай жөнінде  әр  жұма  сайын  ауылдарға  барып  дәріс   оқыдым. Лекция  қызықты  болуы  үшін  түнімен «Спидола»  радио қабылдағышынан  «Голос  Америки»,  « Немецкая   волна», « Биби-Си», «Азаттық» радио  бағдарламаларын  тыңдайтынмын. Аупарткомға  келетін  «Атлас  зарубежной  международной  информации»  журналын  мен  ғана  оқитынмын. Осылайша, кеңестік идеология санамызды жайлаған шақта АОлжас  Сүлейменовтың  «АзиЯ» кітабы,  Ілияс  Есенберлиннің «Көшпенділер» , «Алтын  Орда» кітаптары қалың ұйқыдан оятты. Қазақтың тарихы тереңде жатыр екен, және де сипаты мүлде өзгеше  болып  шықты.  «Коммунистік  тәрбие»  дегеніміз – халықтың  санасын  улау,  құлдық  психология қамытын кигізу, қысқасы мәңгүрт ету  екенін ұқтым.  КСРО-ның  тарихы,  партиялық  сипатта  болғандықтан,  жалған  тарих  екенін  түсіндім. Міне, осыдан кейін қолыма іліккен тарихи деректерді сыдырта оқымай, пайымдап, өзімнің жеке көзқарасымды қалыптастырдым.  Қазақ қашанғы сор кешпек, бағымыз жанып еліміз азаттық алған соң, ұлт тарихының ақтаңдақтары аршылды.  Бұл істі атақты  тарихшы  Манаш  Қозыбаев  бастап еді,  кейінгі  буын  тарихшыларымыз  жалғастыру үстінде.  Жалпы, тарихқа тереңдей үңілген адам қазынаға кенеледі.  Ғұндардың, түркі-монғолдардың,  оғыздардың  адамзат  өркениетіне  қосқан  үлесі  зор. Тарих  мәселесінде  біз  әлі  де  отаршылардың  сызып  берген  шеңберінен  шыға  алмай  жүрміз. Ресей  империясының  түркілерге (қазақтарға)  істеген  қиянатын айтуға  келгенде  тіліміз  күрмеліп, ақиқатты  айта  алмай  күмілжи  қаламыз. Мен  өз  мақалаларымда  аз  да  болса,  шындық  бетін  ашуға  тырыстым.  Менің жазғандарым  ешбір  ұлтқа  қарсы  бағытталмаған. Оның  ішінде орыс  халқының   ұлылығын  кемітпейді. Қазақ тарихын жаңаша пайымдау – біздің  халқымыздың  басына  түскен  тауқыметті жас ұрпақ білсін деген мақсат, ниеттен туындап отыр.

-       Сіздің «Тарихтан тағлым алу керек» деген мақалаңызды зерделеп оқып шықтым. «Сібір жұрты дегеніміз де қазақтың бір бөлігі. Сол кездегі Қазақ хандығының ұтымды, көреген саясатының нәтижесінде Сібір жерінің көп бөлігі Қазақ хандығының құрамына енді. Сібір жұртының сол замандағы таңбаларын тексеріп қарағанда, олар: керей, қыпшақ, табын, жалайыр, арғын болып келеді. Қадырғали Жалайырдың «Шежірелер жинағы» қазақ тілінде жазылған тұңғыш ғылыми шығарма. Бұл шығарма сол кездегі қазақ тілі – шағатай-қазақ тілінде жазылған. Шоқан Уәлиханов шежіренің тілін: «совершенно джагатайский, очень близкий к нынешнему киргизскому...» деп сипаттама берген. Алаш Одағының тілі – шағатай тілі болған. ... ХХ ғасыр басындағы Алаш Орда  көсемдері өсиет қылып қалдырған «Алты алаш» деген атау бүгінгі біздің көп этносты демографиялық жағдайымызға сай келіп тұр. Мемлекетіміз – Алаш елі, мақсатымыз – Мәңгілік ел болса, бұл атаулардың ұлтымызды ұйыстыруға себебі тиер еді. Сонда «Біз қазақпыз ба, әлде қазақстандықтармыз ба? деген сұрақтар туындамайды. Біз ұраны бір алаш халқы болар едік, мемлекетіміздің әр азаматы жалғыз алаш сөзімен аталатын болады. Ежелден, төл тарихшымыз Қадырғали Жалайырдың заманынан бастап көп нәсілді, көп дінді біртұтас алаш одағы болғанбыз» деп жазыпсыз сол мақалада.  Мұны оқып отырғанда  Ахмет Байтұрсынов, Әлихан Бөкейханов сияқты ұлт көшбасшылары Алаш Орда атауын бекер таңдамаған-ау деген ой келді. Ал бүгінгі күні баспасөзде Қазақ Елі атауы кеңінен қолданылып жүр. Кім біледі, көңілге қонымды осы атау түбі күні ел атауына айналуы да ықтимал ғой. Десек те,  қазақ  баласы  елжанды  болуы  тиіс. Осындай  ұрпақты  тәрбиелеу  үшін не  істемек  керек?

–  Шүкіршілік,  Қазақстанның өзінің  ақпараттық  кеңістігі  дамып  келе  жатыр. Байырғы  отаршылдық  ақпараттық  кеңістіктен  арылмай,   елжанды  азамат  тәрбиелей  алмаймыз. Елжанды  азамат деп    қазақ  тілінде  сөйлей білетін,  Қазақ елі мүддесін  ойлайтын адамды айтсақ керек. Шындығында мұндай адамды қалыптастыруға   кедергі  болып  тұрған   ұлы  орыс  рухын  насихаттайтын  ресейлік  ақпарат  құралдары.  Біртұтас ел боламыз десек, сәбидің  этникалық  түп-тамырына  қарамай,  бала  бақшадан  бастап  қазақ ша тәрбие  беріп,  қазақ  тілін  үйрету  керек.  Мектепті қалауынша таңдауына ерік берілсін.  Бала  орыс  мектебіне  барса да,   бастапқы базасы болғандықтан, мемлекеттік  тілді  меңгеріп  кетеді. Содан соң  жас буын қазақ  тіліндегі  телебағдарламаларды  көріп  өссе,  нұр үстіне нұр. Елімізді өркендетеміз десек,    басшылық  қызметтерге  қазақ  тілін  жетік меңгерген  қазақтарды,  өзге де ұлттар мен ұлыстар өкілдерін қою керек.  Арамызда  қазақша жақсы білетін, қазақ халқын құрметтейтін  немістер  де,  украиндар  да,  түріктер  де, орыстар  да  баршылық.  Керісінше, қазақты менсінбейтін, пиғылы түзік емес азаматтарды  билік  маңатына  жуытпау  керек. Мұндайлар желкілдеп өсіп келе жатқан жас ұрпаққа  жаман  үлгі, әрі  жастарды мәңкүртікке  итермелейді.

-       Иә, татулық-тірегіміз. Түрлі тарихи кезеңде, түрлі себеппен атамекенімізге келіп қоныстанып, қазақ жерінде өсіп-өнген түсі де, тілі де бөлек жұртты кеуден итермей, бауырымызға тарту жөн. Қазақ халқының қадір-қасиетін жүрегімен ұққан отандастарымыз бөлектенбейтіні де анық. Халықтың да құрамы 25 жыл ішінде көп өзгерді. Соңғы санақ мәліметтеріне көз жүгіртсек, қазақтар 67 пайызды құрады. Қашанда көптің дегені болады, ендеше өзге ұлттар мен ұлыстар қазақ тілін үйреніп алатын күн де туар. Ал дәл қазір әр қазақ өз баласын ел жанды етіп тәрбиелеуді ел алдындағы парызы деп санауы тиіс. Сонда ғана Мәңгілік ел идеясы жүзеге аспақ. Жалпы,  Тәуелсіздік- қастерлі  ұғым. Азаттықтың 25  жылы қазаққа  не  берді? Не  олқы?

– «Азаттық» радиосының бұрынғы директоры Хасен Оралтай 1991 жылы былай деген: «Қазақстан тәуелсіздік алмағанда, енді бір бес жылдың ішінде қазақ халқы орыс болып жазылып, тарихтан өшіп кетер еді...». Ұлт жер бетінен жойылар болса, одан асқан қасірет жоқ.  Тәуелсіздік – біздің  бақытымыз, ең  басты   құндылығымыз. Өйткені, бұғауда өмір сүру, кемсітушілік көру – қорлық.  Біздің буын мұны көрді. Қазір оның бәрі жаман  түс  сияқты артта  қалды. Тәуба, қазақ  ана  тілінде  сөйлеуге  бұрынғыдай жасқанбайды,  салт-дәстүрін, тілі  мен  дінін  дәріптеу үстінде,  жұртпен тереземіз тең. Қазақ  тілі өз  тұғырына  қонып,  қазақ  бала бақшалары, мектептері  көбейді.  Қазақ елін, қазақтың талантты ұл-қыздарын әлем таныды, санасатын болды.  Осының  бәрі  тәуелсіздіктің  жемісі. Олқылық, ол да бар. Әсіресе, бабалар аманаттаған ұлан-ғайыр жерді ұлт үшін жарату жағы алаңдатады.  Бабаларымыз ертеде  жерді  күтіп  ұстаған. Жылына   4 рет  көшу, яғни  қыстау,  көктеу, жайлау, күзеу  жердің  құнарлығын  сақтау  үшін  қажет  болған. Тың  игерген жылдары жайылым,  шабындық тегіс   жыртылып,  құнарын  бұзып  алдық.  Енді бүгінгі күні сол жерді иелегіне не жалға алушылар асты-үстіндегі байлығын қомағайланы алып жатыр. Келешекті ойламау-келтелік. Сол себепті, жерді пайдалану шарттарын қайта қарау абзал. Содан кейін, тоқсаныншы жылдары ауыл халқы күйзеліске ұшырап, қалаға үдере көшті. Ауылда тұрмысы жүдеу жұрт әлі бар. Жұмыс табу қиын. Қалаға көшіп келсе, бейімделіп кеткенінше мемлекет көмектесуі керек. Баспана  салып алуына қалалардың маңынан тегін  жер телемін үлестіру  қажет. Қазіргі коммуникация тартылмай, жер телімі берілмейді деген заң талабы орынсыз.  Лашық тұрғызса да, қала іргесіне қоныстанған  кедей-кепшік  базарға  кірсе  де,  күзет  пен  үй  қызметіне  тұрса  да,  жүк пен кісі  тасымалдаумен  айналысса  да, қоян-тауық  ұстап, бау-бақша  өсірсе   де,  қол  өнерін  кәсіп  қылса   да,    әйтеуір  өз  нәпақасын  табар  еді.   Тарихымыздан  белгілі,  қазақтың  көне  қалаларының  айналасында  кедейлердің  рабаттары болған.  Қол-аяғын байламай, еркіндік берсе, халық өз тұрмысын жақсартып алады. Оған қажыр-қайраты жетеді.

- Тәуелсіздіктің жемісіне келсек, ширек ғасыр ішінде көп игі өзгеріс болды. Оны санамалап айтудың қажеті де шамалы, көзі қарақты жұрт біліп отыр. Ал қазақ жерінің асты-үстіндегі байлықты ұқсата, ұқыпты ұстау расында да әлі қалыпқа келген жоқ. Содан соң, үй салу үшін жер жаппай тегін берілуі қажет әрі ол жер телімін өзге қолға сатуға заңмен тыйым салынуы тиіс. Әйтпесе, жер тауар көзіне айналдырушы жылпостар көбейді. Ауылға жиі шығамын, қазір ондағы жұрт іріктелді, өз еңбегімен күнін көруге бейімдері ғана қалды. Тұрмысы да жаман емес. Есесіне, қалада қалт-құлт етіп отырғандар көп. Тұрақты жұмыс жоқ немесе бар жұмыстың жалақысы мардымсыз. Кейбір ресми деректер көңілге қонбайды. Мәселен, Екібастұз қаласында орташа жалақы 154 мың теңгені құрайды екен. Шын мәнінде, сонша не одан көп жалақы алатындар жұмысқа жарамды халықтың шамалы бөлігі болар. Адам еңбегі лайықты бағаланса ғана, лайықты өмір сүрмек. Олай болса, үкімет те қарап қалмас. Жалпы, жақсылықтан үміт үзбейтін халық емеспіз бе?! Қазақ «бұдан да жаманымда тойған барғанбын» демей ме. Өзіңіз айтқандай, ең басты бақытымыз- Тәуелсіздік. Жиырма бес жыл ішінде жас мемлекет құрылды. Қазақстанның жасампаз халқы сол мемлекетті гүлдендіретініне тиіттей күманданбайық.

«Отарқа» 17 қараша 2016 жыл

Работа с физическими лицами — это не единственное направление работы операторов сотовой связи. Большой пул их клиентов составляют различные компании, среди которых — финансовые организации, банки. Что может предложить оператор финсектору? Какие услуги разработаны специально для банков? Об этом в интервью Profit.kz рассказал Михаил Евдокимов, менеджер сектора по развитию стратегических клиентов департамента по развитию бизнес-рынка АО «Кселл».

— Михаил, компания «Кселл» уже не раз заявляла об интересе к финансовому рынку. Расскажите, как строится работа в этом направлении, какие технологии вы внедряете?

— По поводу финансовых сервисов предлагаю разделить вопрос на две категории. Первая — это мобильные финансовые услуги. Это то, когда оператор начинает заниматься деятельностью, очень близкой к деятельности банков. Это платежи, переводы и прочие сервисы. Этими проектами занимается отдельная группа в «Кселл». У нас пока есть два сервиса в этой части. Первый — оплата муниципальных парковок. Здесь оплата происходит отправкой SMS-сообщения. Это очень удобно. Кроме того, на ряде маршрутов общественного транспорта реализована оплата проезда посредством SMS. Кстати, мы запустили акцию, и каждый оплативший подобным способом парковку или проезд в общественном транспорте получает возможность выиграть смартфон — это акция «Активная оплата».

Вторая часть услуг тоже относится к финансовым, но направлена на бизнес наших корпоративных клиентов — банков, кредитных организаций и страховых компаний. У этих организаций есть важная задача — поиск, привлечение и удержание клиентов, увеличение прибыли. Мы пытаемся нашими услугами, собственно, помочь им в этом процессе.

— Что вы можете предложить банкам и финансовым организациям на данном этапе? Какие проекты они могут реализовать с вашей помощью?

Читать далее